Kalmthoutse Heide¶

Omschrijving¶

De ‘Kalmthoutse Heide’ is volledig gelegen op grondgebied van de gemeente Kalmthout in de Antwerpse Noorderkempen. De begrenzing van deze ankerplaats wordt gevormd door het landschap ‘De Nol’ in het noorden, het heidegebied ‘De Zoom’ op Nederlands grondgebied in het westen, de gemeentegrens met Kapellen in het zuiden en de Putse Steenweg en de bewoning van Heide en Kalmthout in het oosten. De Kalmthoutse Heide kan worden omschreven als een gevarieerd en dynamisch landschap, gekenmerkt door een zich voortdurend wijzigend evenwicht tussen bos en heide, aangevuld met waardevolle landschapselementen als vennen, stuifduinen en relicten van cultuurhistorische patronen en elementen. Het gaat hier om een halfnatuurlijk landschap dat door roofbouw op oerbos ontstond en reeds zo’n 4500 jaar geleden deel uitmaakte van een landbouwsysteem. Nog vele eeuwen daarna had de heide een belangrijke sociaal-culturele waarde als leverancier van alles wat men nodig had om op arme zandgrond aan landbouw te doen. In haar lange en rijke geschiedenis deed de heide tevens dienst als locatie voor het wassen van zand, zandafgravingen, veenwinning, bebossing en zelfs militaire oefeningen. Doorheen het hele gebied zijn nu nog sporen te vinden van deze activiteiten onder de vorm van vennen, restanten van wegen, e.d. De domeinen ‘Markgraaf’ en ‘Boterbergen’ met bijhorende landhuizen en bijgebouwen, beide uit het begin van de 20ste eeuw, leveren het bewijs van de interesse van kapitaalkrachtigen in de heide als ontginningsgebied. Het landschap van de Kalmthoutse Heide kan worden gekarakteriseerd als laaglandheide. Hoewel deze laaglandheide deel uitmaakt van een cultuurlandschap, domineren hier nog de natuurlijke ecologische processen. Het huidige landschapsbeeld en de ligging van de verschillende landschapsstructuren zijn het resultaat van een wisselwerking tussen de eeuwenoude, oorspronkelijke afzettingen, de natuurlijke processen en zoals eerder vermeld, het gebruik van de mens. Het is de zeer typische opbouw van dit, nog steeds niet tot rust gekomen, landschap dat in de eerste plaats de wetenschappelijke waarde bepaalt. Hoewel de aan heide gebonden flora en fauna eerder soortenarm is, kent dit landschapstype, dankzij haar gevarieerde geomorfologische opbouw, een aantal gespecialiseerde soorten die, of erg zeldzaam zijn of bedreigd doordat het biotoop heide sterk in verdrukking geraakt. Ook internationaal wordt het gebied erkend voor zijn flora en als belangrijk habitat voor water- en broedvogels. De ruimtelijk-structurerende waarde van dit landschap wordt vooral bepaald door de afwisseling van gesloten bosgebied en open heidegebied enerzijds en hoge landduinen tegenover laag gelegen vennen anderzijds. Rijk aan historische relicten en zeer gevarieerd in structuur en voorkomen, vertegenwoordigt dit uitgestrekte en zeer typische landschap tevens een aanzienlijke esthetische waarde. De afwisseling van vennen, duinen, bos en heide maken de Kalmthoutse Heide immers tot een visueel zeer aantrekkelijk landschap en de, verspreid in het open heidegebied voorkomende, duinen laten weidse en panoramische zichten toe. Verder heeft de Kalmthoutse Heide een aanzienlijke belevingswaarde door haar uitgestrektheid en ongeschondenheid. Voor de provincie Antwerpen hebben we hier immers te maken met een eerder uitzonderlijk uitgestrekte open ruimte, die aansluitend op ‘De Nol’ in het noorden en op waardevol heidegebied in Nederland deel is van een nog veel groter landschappelijk waardevol geheel. Binnen haar grenzen verricht dit eeuwenoude heidelandschap, grotendeels door mensen ‘gemaakt’, omwille van haar natuurbehoudwaarde, esthetische kwaliteiten en recreatieve mogelijkheden ook nu nog een zeer belangrijke functie voor de samenleving. Bovendien is de Kalmthoutse Heide door haar ligging een onmisbare schakel in de overgebleven West-Europese heidelandschappen. Net daarom dienen alle mogelijke nefaste antropogene invloeden uit het gebied te worden geweerd.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶