| Ankerplaats ID: | A10057 |
|---|
Het landschap ‘Stuifduincomplex bij de Molse en de Grote Nete’ is gelegen in de Antwerpse Kempen tussen Geel en Meerhout. De ankerplaats wordt begrensd door het straatdorp van Bel en de Malose Waver in het noorden, de grens met Mol in het oosten, de bewoning van Meerhout in het zuiden en de Tessenderlobaan in het westen. Het landschapsbeeld dat we hier vandaag waarnemen, weerspiegelt nog steeds het antropogene gebruik van het gebied doorheen de geschiedenis. Kenmerkend voor het gehele complex is de aanwezigheid van twee paraboolduinen; een eerder zeldzaam geomorfologisch verschijnsel voor de Kempen dat bovendien een duidelijke stempel drukt op het landschapsbeeld en het een bijzondere geomorfologische waarde geeft. Daarnaast is er de duidelijk herkenbare en zo goed als gave topo- en chorosequentie van de overgang tussen de dorpskom van het straatdorp Bel en het valleigebied van de Grote Nete. Deze chorosequentie bestaat uit achtereenvolgens open akker-weilandareaal, een beboste zone op de paraboolduinen en nog zuidelijker de dambordvormige ontgonnen Belsehei, aansluitend op het Bels Broek en de valleigronden. De zone rond het Malesbroek en de Hutten kunnen we beschrijven als een mooi gesloten en gevarieerd valleilandschap met kleinschalige landbouwgronden. Reeds bij Ferraris (1977) is het straatdorp Bel aanwezig met ten zuiden een groot, open en gemeenschappelijk akkercomplex, waarvan de oorsprong teruggaat tot in de middeleeuwen. Ten zuiden van dit complex heeft men 1 groot heidegebied waartoe ook het oostelijke gedeelte van de Hutten behoorde; wat nu bebost is, was toen nog heide. Het Malesbroek is op dat moment een beemdengebied, rijk aan houtwallen met ten zuiden daarvan moerassige weiden. Bij Vandermaelen zien we het tot op vandaag bewaarde dambordvormige wegenpatroon van de Belse Heide; de duinen zijn reeds gedeeltelijk bebost. De ontginning van de heide vond pas plaats op het einde van de 19de eeuw; de hieruit resulterende dambordvormige perceelsstructuur is duidelijk te onderscheiden op de kaart van het MGI uit 1922. De Belseheideloop die nu door de weilanden loopt, is waarschijnlijk tijdens de ontginning gegraven om voor de afwatering te zorgen. Tijdens dezelfde periode werden de duinen verder met dennen beplant. Bouwkundig zijn de Kretkenshoeve en Monnikenhoeve of Grote Hoeve vermeldenswaardig. Deze laatste werd reeds in de 13de eeuw vermeld, maar de huidige gebouwen dateren grotendeels uit de 18de eeuw. Mogelijk is de paardenstal ouder. Dit Kempisch landbouwlandschap omvat dankzij haar geologische en geomorfologische opbouw, de afwisseling van droog-nat en voedselarm-voedselarmer en de dichtheid aan kleine landschapselementen vele verschillende biotopen, gepaard gaande met evenzoveel verschillende overgangszones. Deze landschappelijke diversiteit uit zich in een belangrijke floristische waarde met pioniers- en heidevegetaties op de duinen, relicten van vochtige heide in de Belsehei, goed ontwikkelde broekbossen, voedselarme vegetaties in de heischrale graslanden en brede rietkragen, verlandingsvegetaties en zure laagveenmoerassen in het Belsbroek en Malesbroek. Daarnaast biedt de diversiteit in opbouw en structuur van de vegetatie goede mogelijkheden voor allerlei diersoorten; vooral de avifauna is hier goed vertegenwoordigd. De waterlopen bevatten nog relatief zuiver water en zijn op bepaalde trajecten nog structuurrijk wat resulteert in een waardevolle visfauna. Het historisch stabiele en zeer gevarieerde landschap, rijk aan landschapselementen en afwisselend eerder kleinschalig en gesloten en dan weer open, is esthetisch aantrekkelijk en levert een aantal mooie weidse zichten. De aanwezigheid van een aantal typische hoeven draagt mede bij tot de historische en esthetische waarde van dit gebied.
Dit landschap omvat vele verschillende biotopen, gepaard gaande met evenzoveel verschillende overgangszones. Deze diversiteit uit zich in een belangrijke floristische waarde met pioniers- en heidevegetaties op de duinen, relicten van vochtige heide in o.a. de Belsehei en verlandingsvegetaties en zure laagveenmoerassen in het Belsbroek en rond het Malesbroek. Daarnaast biedt de diversiteit in opbouw en structuur van de vegetatie goede mogelijkheden voor allerlei diersoorten en dan vooral voor de avifauna die hier nog behoorlijk is vertegenwoordigd. De waterlopen zijn nog relatief zuiver en met name de Zeeploop bevat een nog waardevolle visfauna. De paraboolduinen, die het gebied karakteriseren, zijn een uiterst zeldzaam geomorfologisch verschijnsel voor de Antwerpse Kempen. Deze ankerplaats heeft dan ook een belangrijke geomorfologische waarde.
Het betreft enerzijds een nog duidelijk herkenbare topo- en chorosequentie van de overgang tussen een dorpskom, m.n. het straatdorp Bel een valleigebied, de vallei van de Grote Nete, en anderzijds een mooi gesloten en gevarieerd valleilandschap rond het Malesbroek en de Hutten. De chorosequentie bestaat uit achtereenvolgens open akker-weilandareaal, een beboste zone op de paraboolduinen en nog zuidelijker de dambordvormige ontgonnen Belsehei, aansluitend op het Bels Broek en de valleigronden. Omwille van de gaafheid van deze historische landschapsopbouw kan men terecht spreken van een uniek en daarmee waardevol verschijnsel. Het groot, open en gemeenschappelijk akkercomplex ten zuiden van Bel kan men herkennen op de kaart van Ferraris (1777) en gaat terug tot de middeleeuwen. Bij Vandermaelen zien we het tot op vandaag bewaarde dambordvormige wegenpatroon van de Belse Heide. De heideontginning vond pas plaats op het einde van de 19de eeuw; de hieruit resulterende dambordvormige perceelsstructuur is duidelijk te onderscheiden op de kaart van het MGI uit 1922. De Belseheideloop die nu door de weilanden loopt, is waarschijnlijk tijdens de ontginning gegraven om voor de afwatering te zorgen. Bouwkundig zijn de Kretkenshoeve en Monnikenhoeve of Grote Hoeve vermeldenswaardig. Deze laatste werd reeds in de 13de eeuw vermeld, maar de huidige gebouwen dateren grotendeels uit de 18de eeuw. Mogelijk is de paardenstal ouder.
De esthetische waarde van dit gesloten valleilandschap met hoger gelegen cultuurland en bosgebied wordt bepaald door de variatie in landschapstypes met elkaar afwisselende plassen en moerassen, landduinen, heide, broekbossen, naald- en loofbossen, struwelen en kleinschalige landbouwpercelen met houtkanten- en wallen. Het macroreliëf van de landduinen laat mooie zichten toe op het open akker- en weilandcomplex, dat nog rijk is aan kleine landschapselementen.
De Belseheide was rond de eeuwwisseling 19de - 20ste eeuw een belangrijk ontginningsgebied voor de inwoners van Bel en Meerhout.
De nog duidelijk herkenbare topo- en chorosequentie van achtereenvolgens het straatdorp Bel, het akker- en weilandcomplex, de beboste paraboolduinen, de voormalige heideontginning en tot slot het broekgebied en de valleigronden vormt een ruimtelijk-structurerend uniek geheel.
Grote Nete, Zeeploop, Belseheideloop, Scherpenbergloop
laagveen
Kretkenshoeve, Monnikenhoeve of Grote Hoeve
dambordvormig wegenpatroon
Malesbroek
dambordvormig
relicten van natte heide
Knelpunten zijn de steeds oprukkende recreatie, de aanwezigheid van landbouw met negatieve effecten op het behoud van het kleinschalige karakter van het gebied en de niet-karakteristieke bewoning die verspreid over het gebied voorkomt.