Kasteeldomeinen in de vallei van de Tappelbeek¶

Omschrijving¶

Het landschap van de ‘Kasteeldomeinen in de vallei van de Tappelbeek’ is gelegen op grondgebeid van de gemeenten Massenhoven (Zandhoven) en Oelegem (Ranst) in de Centrale Kempen. De begrenzing van deze ankerplaats wordt gevormd door de Hallebaan in het noorden, de Kantonbaan in het oosten, de bewoning van Zandhoven en Massenhoven in het zuiden en het Albertkanaal in het oosten. Op de historische kaart van Ferraris uit 1777 herkennen we duidelijk 2 kasteeldomeinen, gelegen langs de zuidelijke rand van de ankerplaats, alsook de Tappelbeek. Wat opvalt is dat het bos veel minder aaneengesloten was dan nu. Langs de Tappelbeek herkennen we voornamelijk hooilanden en moerassen; slechts af en toe grenst bos aan de beek. De relatief grote boscomplexen bevonden zich toen voornamelijk rond de kastelen. Bijna een halve eeuw later (cf. Vandermaelen, 1854) zien we dat het aandeel bos een weinig is toegenomen en dat langsheen de beek natte weilanden nog steeds domineren. In het begin van de 20ste eeuw (cf. MGI 1909) is het bos verder toegenomen, doch een aanzienlijk gedeelte van de ankerplaats betreft nog natte weilenden en akkers. Vandaag domineren duidelijk de bossen. Enkel in het centrale gedeelte van het landschap vinden we enkele weilanden en akkers. Met de aanleg van de E34 Antwerpen-Eindhoven werd het landschap van de vallei van de Tappelbeek echter doorsneden en moest een aanzienlijk gedeelte van de beekbegeleidende, lagere gronden wijken. Het wegenpatroon en een gedeelte van de perceelsstructuur in dit landschap komen nog goed overeen met wat we terugvinden op de historische kaart van het MGI uit het begin van de 20ste eeuw. De kasteeldomeinen die reeds op de kaart van Ferraris terug te vinden waren zijn het ‘Hof van Liere’ en ‘Kasteel Montens’. Het ‘Hof van Liere’ gaat terug tot een waterburcht, in de 15de eeuw gebouwd door de heren van Liere. De verdedigingsmuren werden gesloopt en in het midden van de 17de eeuw, alsook in het begin van de 19de eeuw werd het kasteel verbouwd. Vandaag is het een dubbel omgracht kasteel met neogotische dienstgebouwen tussen beide grachten. In het mooie, omgevende domein ligt een bij het kasteel horende hoeve uit de 19de-20ste eeuw, waarvan het behouden volume wijst op een oudere kern. ‘Kasteel Montens’ werd genoemd naar de familie die het goed sinds 1812 bezit. Het betreft een omgracht kasteel dat in oorsprong teruggaat tot de middeleeuwen. Het huidige uitzicht van een classicistisch herenhuis kreeg het echter in de 18de eeuw. Een classicistische oranjerie, alsook symmetrisch opgestelde stallingen flankeren het kasteelgebouw. Naast de historische waarde, heeft deze ankerplaats tevens een belangrijke archeologische waarde. Ter hoogte van het Begijnenbos werden in de 19de eeuw immers een 70-tal urnen uit het La-Tène Tijdperk ( 450 tot ca. 50 v.C.) gevonden en de vruchtbare gronden rond de Tappelbeek zouden in de vroege middeleeuwen Frankische nederzettingen hebben aangetrokken. De Tappelbeekvallei behoort tot de mooiste beekvalleien van de Kempen en heeft dankzij de aanwezigheid van verschillende vegetatietypen en de twee relatief gaaf bewaarde kasteelparken een belangrijke esthetische waarde. Men treft hier nog verschillende typen beekbegeleidende bossen aan, die in stand worden gehouden door regelmatige overstromingen van de Tappelbeek. Doordat bepaalde delen van de vallei moeilijk te bereiken zijn, bleven ze tot op vandaag relatief ongeschonden en vindt men er bijgevolg nog een rijke flora. De afwisselende vegetatietypes vormen een pleisterplaats voor verschillende diersoorten, waarbij vooral de avifauna goed vertegenwoordigd is. Het belangrijkste ruimtelijk-structurerend element in dit landschap is de Tappelbeek die midden door het gebeid loopt en op deze manier de natuurlijke grens vormt tussen Oelegem en Massenhoven. Het noordelijke gedeelte, alsook de zuidelijke rand worden gedomineerd door bos en geven een sterk gesloten indruk die het centrale meer open gedeelte als het ware omarmt. Met de komst van de E34, die over een behoorlijke lengte doorheen de vallei van de Tappelbeek loopt, werd een deel van het tot dan gaaf bewaarde landschap ingenomen. Deze autosnelweg kan dan ook terecht als een onherstelbare landschapswond worden beschouwd. Niettemin loont het zeker de moeite om het behoud van de nu nog aanwezige waarden van dit bosrijke gebied voor de toekomst te verzekeren.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶