Kastelen van Groenendaal en Zangerhei¶

Omschrijving¶

Het landschap behoort tot het grondgebied van de deelgemeenten Munsterbilzen, Waltwilder, Hoelbeek en Eigenbilzen. Het ligt enigszins geïsoleerd tussen de bebouwing van Munsterbilzen en het Albertkanaal en wordt doorkruist door de verlaten spoorlijn Hasselt-Maastricht. Het behoort tot de (natte) Zandleemstreek, een overgangsgebied tussen de Haspengouwse leemstreek in het zuiden en het Kempens Hoogplateau (zandstreek) in het noorden. Het maakt deel uit van de brede valleidepressie ten zuiden van de rand van het Kempens Hoogplateau. Het reliëf is vlak tot zachtgolvend en helt zwak af in westelijke richting. Verschillende beken draineren het landschap en wateren af naar de westwaarts gelegen Demer. De onvoldoende natuurlijke drainering, eigen aan de Zandleemstreek, is een gevolg van de geringe doorlatendheid van de klei in de ondergrond en van het vlakke reliëf. Vooral in de winter en het voorjaar kunnen hoge grondwaterstanden voorkomen, terwijl gedurende lange droogteperioden tijdens de zomer soms uitdrogingsverschijnselen optreden. Buiten de valleidepressies bevindt de grondwatertafel zich dieper dan 120 cm. In de beekvalleien daarentegen komen alluviale bodems voor - hetzij op klei, hetzij op leem die praktisch permanent nat zijn. De voor een aantal landbouwgewassen ongunstige tot slechte waterhuishouding van de meeste gronden ligt aan de basis van de uitgebreide weideoppervlakte, al dan niet beplant of begrensd met populieren. Naargelang de valleigronden natter zijn kenmerkt het landgebruik zich in verruigde vochtige hooi- en graslanden, populierenaanplantingen, struwelen, uitgestrekte rietlanden en open waterpartijen. De hoger gelegen terreinen met een voor landbouw betere waterhuishouding zijn in gebruik als akkerland of zijn begroeid met deels historisch bos van voornamelijk loofhout. Het voorkomen van naaldhoutbossen duidt op de nabijheid van het Kempens Hoogplateau. De onmiddellijke omgeving van de kastelen van Groenendaal en Zangerhei wordt ingenomen door een - gedeeltelijk verruigd - park in landschappelijke stijl met een afwisseling van vijvers, gras- en bospartijen. Een gedeelte van de open waterpartijen rond en tussen beide kastelen is verland. Het landschapsgeheel kan getypeerd worden als een compartimentenlandschap bestaande uit een mozaïek van open ruimten, opgaande begroeiing (bomenrijen, loof- en naaldhoutbossen), beemden, vijvers en dreven. De gaafheid van het landschap wordt bedreigd door de uitbouw van boomkwekerijen. Er is een sterke druk vanuit het tuinbouwcentrum Munsterbilzen. Groenendaal is een late schrijfwijze voor het oorspronkelijke Croenendael of Croonendael. Het was een Loons grootleen dat samen met Hoelbeek en Jonckholt één leengoed vormde, in het bezit van de heren van Jonckholt. Eind 14de eeuw werden de goederen gedeeld bij gebrek aan mannelijke nazaten. Jonckholt en Hoelbeek gingen naar de oudste dochter, gehuwd met ridder Hendrik van Guigoven, slotvoogd van Kolmont. Reeds in de 18de eeuw is de burcht volledig verdwenen. Alleen de hoge aarden wallen waren nog in het landschap zichtbaar. Aleidis van Jonckholt, gehuwd met Godenoel van Elderen, erfde Croenendael. Na verschillende eigenaarswissels kreeg het oude, 17de eeuwse kasteel in Maasstijl rond 1760 zijn huidige, classicistische uitzicht, evenals de kasteelhoeve. Het kasteel is U-vormig. De brede slotgracht werd gedeeltelijk gedicht. Voor het L-vormige dienstgebouw ten oosten staat een gietijzeren pomp met dito waterbekken. De gebouwen van de gesloten hoeve zijn gegroepeerd rond een rechthoekig erf. De oorspronkelijke inrijpoort bevindt zich ten noorden, aan de zijde van het kasteel, in het voormalige poortgebouw met duiventil. Een eikendreef begeleidt de hoofdtoegangsweg vanuit het zuidwesten naar het kasteel. Het omgevende Engels park werd recent grondig opgeknapt. De voornaamste elementen zijn de vijvers en de gemengde boomgroepen die vormgeven aan royale graspartijen. Als bodembedekkers werden grote groepen Rhododendron en Hedera helix aangeplant. Kegelvormig gesnoeide taxussen geven een klassiek tintje. Noordelijk wordt het park begrensd door een gesloten bosgordel. Zuidelijk is het landschap open en strekken zich weiden uit tot aan de verlaten spoorweg. Zangerhei is de huidige benaming voor het oude leengoed en laathof Haenengoed. Na de Franse revolutie wordt het goed aanzienlijk vergroot door aankoop en toevoeging van de aanpalende vijvers van de abdij van Herkenrode. Van het oorspronkelijke waterkasteel zijn geen resten bewaard. In de 1ste helft van de 19de eeuw wordt het afgebroken en vervangen door een alleenstaand rechthoekig gebouw en een ruim neerhof in gesloten vorm rondom een vierkante binnenplaats. Een nieuw grachtensysteem omringde het eveneens aangelegde park in Engelse stijl, met grote vijver. Dit park is vrij uitgestrekt en grenst aan dat van het kasteel van Groenendaal. Na verkoop en verkaveling van het domein werd het kasteel in 1955 opnieuw afgebroken. Thans resten slechts de toenmalige dienstgebouwen: vier identieke vleugels rond een vierkante binnenplaats, toegankelijk via de monumentaal uitgewerkte noord- en zuidvleugel. Het park met omgrachting en vijver bleef behouden. Ten noorden van Zangerhei ligt de watermolen op de Molenbeek. Het is een constructie uit de 2de helft van de 19de eeuw in eclectische stijl met neogotische componenten en een complexe vorm. Ongeveer een kilometer zuidelijk bevindt zich de zogenaamde hoeve Hommelen, waarnaar ook wel wordt verwezen als kasteel Klein Zangerhei. Van de oorspronkelijke, monumentale, dubbel omgrachte hoeve met losstaande bestanddelen bleven geen resten bewaard, op het tracé van de grachten na, waarvan het zuidwestgedeelte nog met water is gevuld. De grachten werden gevoed door het water van de Krombeek die er aan westzijde vlak naast stroomt. Het huidige, 19de eeuwse gebouw ligt aan de oostzijde vlak buiten de grachtengordel. In die omgeving vinden we naast (verlaten) weilanden, al dan niet met populieren, ook een fruitaanplanting.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶