Kasteeldorpen Heers en Veulen¶

Omschrijving¶

Heers en Veulen ontstonden nabij de Heerse of Veulense Beek - één van de bovenlopen van de Herk -, die er het golvend open-field landschap van Droog-Haspengouw insnijdt. De oudste archeologica zijn van Gallo-Romeinse oorsprong. De Sint-Martinuskerk van Heers is een zeer oude stichting, waartoe tot 1450 ook Veulen behoorde. De Luikse Sint-Laurentabdij inde in beide dorpen de tienden, en had er een belangrijk grondbezit. De vochtige beemden in de beekvallei werden in de toenmalige landbouweconomie als gemene weiden benut. Regelmatig rezen tussen Heers en de omliggende dorpen grensgeschillen om het bezit ervan. Verbindingswegen zijn vaak als holle wegen ingesneden. Heers was steeds een landbouwgemeente met een aantal grote hoeven. Het nederzettingspatroon is dat van een groot hoopdorp. De gemeente wordt doorkruist door de steenweg Sint-Truiden-Luik, aangelegd in 1717. Door de aanleg van de steenweg verloor het oude centrum aan belang ten voordele van de bebouwing aan de steenweg, die vanaf het midden van de 18de eeuw een aanvang neemt. Ten noorden van het oude dorpscentrum lag het Broek, een moerassige zone, brongebied van de Heerse Beek. Hier liggen ook de vijvers van het kasteel. In de onmiddellijke nabijheid van de dorpskern liggen kasteel, Sint-Martinuskerk, de pastorie, de kapel der Heren en enkele grafstenen. Te oordelen naar de stijl van het gebouw situeert het kasteel zich eind 15de-begin 16de eeuw. Het is een compact geheel in laatgotische stijl met elementen die reeds verwijzen naar de renaissance. De vier vleugels zijn gelegen rondom een vrijwel vierkante binnenplaats. Ten vroegste begin 19de eeuw vervangt een park in landschapsstijl de traditionele inrichting met grachtensysteem, boomgaarden en hovingen (Atlas der Buurtwegen, 1843). Het park, aan de straatzijde afgesloten door een ijzeren hek tussen hardstenen pijlers, is thans sterk verruigd en sluit aan bij de populierenbossen in de voormalige beemden van de beekvallei. De kasteelhoeve is een thans vrijwel gesloten geheel. Opmerkelijk is de imposante en monumentale langsschuur, die wellicht dateert van de bouwperiode van het kasteel. Zij is 18 m hoog en heeft een dakoppervlakte van 0,5 ha, met een kleine vierkante toren. Tegenover het kasteel, aan het einde van een beukenlaan en holle weg ligt op een heuveltje de kapel van de Houten Lieve Heer. Kapel en laan zijn reeds aangeduid op de Ferrariskaart. De Heerse (of Veulense) Beek is meteen ook de zuidwestgrens van de gemeente Veulen. De laagste gedeelten liggen hier (52 m) met van oudsher vochtige beemden en later populierenaanplantingen. Ook Veulen was steeds een landbouwdorp. De sterke concentratie in het zuiden van het grondgebied geeft het het aanzien van een kerndorp met bebouwing gegroepeerd bij kasteel en kerk. Het stratenpatroon heeft in de loop der eeuwen vrijwel geen wijziging ondergaan. De dorpsbebouwing wordt gekenmerkt door een aantal grote vierkanthoeven. Aan de school staat nog een haag van gevlochten gele kornoelje. De oudste kern van het kasteel dateert van 1669. In zijn huidige vorm schijnt het opgetrokken te zijn in 1747. Het grondplan beschrijft een vrijwel vierkant geheel van roodgeschilderde bakstenen gebouwen in Maasstijl rond een gekasseid erf. Het is a.h.w. gebouwd als een grote vierkanthoeve, waarvan de noordoostelijke vleugel, geflankeerd door torens het eigenlijke kasteelgedeelte is, terwijl de overige vleugels de hoevegebouwen zijn. De Ferrariskaart toont als oorspronkelijke omgeving een gebied van vochtige beemden, grachten en hovingen. Ook hier is volgens de Atlas der Buurtwegen in 1843 het park in landschapstijl reeds aangelegd en het grachtensysteem omgevormd tot vijvers. Het is een zeer ruim park met vijver en een aantal merkwaardige bomen, dat aanluit bij de grotendeels met populieren beplante beemden in de beekvallei. In de onmiddellijke buurt van het kasteel liggen de kapel en grafkelder van de familie de Donnea, de pastorie met ommuurde tuin, de parochiekerk OLV-Tenhemelopneming met ommuurd kerkhof.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶