| Ankerplaats ID: | A10085 |
|---|
De Brechtse Heide is een uitgestrekt en gevarieerd Noordkempisch landschap, gelegen op grondgebied van de gemeenten Brecht, St.-Lenaerts, Westmalle, Schilde en St.-Job-in-‘t-Goor, centraal op het waterscheidingsvlak tussen het Schelde- en Maasbekken. De begrenzing van deze ankerplaats wordt gevormd door de bewoning van St.-Job-in-‘t-Goor in het westen, de Schotensesteenweg, de Tilburgbaan en het Kanaal Schoten-Turnhout-Dessel in het noorden, de bewoning van Klein-Veerle en de Brechtsesteenweg in het oosten en de Heidsiebaan, de St.-Jobbaan en de bewoning van St.-Antonius in het zuiden. Tot in de 2de helft van de 18de eeuw was de Brechtse Heide nog onderdeel van een uitgestrekt heidegebied, de ‘Westmaltesche Heijde’ (cfr. Ferraris, 1777). Een aantal van de op de historische kaarten uit die tijd (Ferraris, 1777) aangegeven vennen, vinden we tot op vandaag terug in het gebied. Op andere plaatsen herinnert het voorkomen van een vochtige laagte in het landschap ons aan hun vroegere aanwezigheid. De eerste ontginningen in het gebied situeerden zich rond de Grote Vraaghoeve’, waar reeds in 1168 een hoeve zou hebben gestaan. Maar de grootschalige ontginning kwamen in de Brechtse Heide pas op gang toen in 1772 in opdracht van Maria-Theresia werd gestart met aanplantingen van dennenbossen in de Kempen. Op de kaart van Vandermaelen uit 1854 zien we dat vooral in het oostelijke en zuidelijke deel, alsook in de westelijke rand van het gebied, de heidevegetatie plaats heeft moeten maken voor bos. In het begin van de 20ste eeuw (MGI, 1909) is het aandeel bos verder toegenomen en dan vooral in het westelijke gedeelte en net ten noorden van het ondertussen gegraven Kanaal Schoten-Turnhout-Dessel. Het overblijvende en centraal gelegen gedeelte van de voormalige ‘Westmaltesche Heijde’ werd pas ontgonnen na WOII en dit onder impuls van de in 1947-1950 door de Trapistinnen opgerichte abdij van Onze-Lieve-Vrouw van Nazareth. Vandaag blijven van het oorspronkelijke heidegebied nog enkel relicten over onder de vorm van heidevegetaties en vennen. Het overige deel van de Brechtse Heide wordt nu gekarakteriseerd door enerzijds weilanden, al dan niet omgeven door houtkanten en perceelsrandbegroeiingen en anderzijds in het zuiden en zuidwesten door naaldbossen. Vele structuren in het landschap herinneren ons aan de verschillende activiteiten die zich doorheen de geschiedenis in de Brechtse Heide hebben afgespeeld. Zo is er het zuidelijke deel ‘Het Kamp’ met de bewaarde schans die teruggaat tot de aanwezigheid van de Franse troepen in het gebied in 1703. Met de komst van het kanaal, verschenen verschillende steenbakkerijen, die hun sporen achterlieten onder de vorm van talrijke kleiuitgravingen. Verschillende oude hoeven geven aan dat landbouw aan sinds lange tijd in het gebied aanwezig is. De huidige ‘Grote Vraaghoeve’ werd gebouwd in 1835, nadat de oorspronkelijke gebouwen -die zouden teruggaan tot 1168- door een brand werden verwoest; de ‘Kleine Vraaghoeve’ werd eveneens heropgebouwd, maar pas in 1938. Verspreid doorheen de ankerplaats vinden we ook kerkelijk erfgoed terug. Vermeldenswaardig zijn o.a. de ‘Caterskapel’ uit 1869 en de O-L-V van Nazareth abdij uit 1947-1950. In de noordwestelijke kant van de ankerplaats loopt de Tilburgse weg, een oude, onverharde postbaan en verbindingsweg naar Breda. Een historisch kenmerk dat zeker behouden dient te blijven. De eerder aangehaalde menselijke invloeden hebben ook met betrekking tot de natuurwetenschappelijke waarde een positieve invloed gehad op het gebied. De Brechtse Heide is daardoor nu een halfnatuurlijk- en op sommige plaats cultuurlandschap, aangevuld met stukjes spontane natuur. Als geheel vertegenwoordigt het een variatie aan biotooptypen die elk worden gekarakteriseerd door een typische vegetatie, flora en hieraan verbonden fauna. De uitgestrektheid en de weidsheid van dit landschap zijn overweldigend en dragen bij tot de natuurwetenschappelijke, maar ook tot de esthetische en ruimtelijk-structurerende waarde. De afwisseling in vegetatietypes, de kleine landschapselementen, de historische relicten en de mooie vergezichten dragen allen bij tot de hoge waarde van dit Kempische landschap. In tegenstelling tot wat in het verleden is gebeurd, hebben de huidige antropogene invloeden in het gebied vaak een negatief effect. Een verspreide en chaotische inplanting van weekendverblijven en ongeoorloofd gebruik van de aarden wegen zijn nadelig voor zowel de natuurwetenschappelijke- als esthetische waarde. Een strikte reglementering en handhaving hieromtrent is ten zeerste gewenst. Het landschap van de Brechtse Heide is immers één van de grootste behoorlijk gaaf bewaarde landschappen van de provincie Antwerpen.
De Brechtse Heide is een halfnatuurlijk- en op sommige plaats cultuurlandschap, dat door de verschillende menselijke invloeden, aangevuld met stukjes spontane natuur, een hele variatie aan biotooptypen omvat. Elk van deze biotopen wordt gekarakteriseerd door een typische vegetatie, flora en hieraan verbonden fauna. Als landschap vertegenwoordigt dit gebied dan ook een belangrijke natuurwetenschappelijke waarde.
Doorheen het hele landschap van de Brechtse Heide vinden we sporen van de verschillende activiteiten die zich hier in de loop van de geschiedenis hebben afgespeeld. De site van de Grote Vraaghoeve zou teruggaan tot 1168. Het huidige woonstalhuis werd opgetrokken in 1835. De schans in het zuiden van de ankerplaats is een restant van de aanwezigheid van de Franse troepen op deze plaats in 1703. Een aantal van de nu nog bestaande vennen worden reeds vermeld op de historische kaart van Ferraris uit 1777; andere vennen lieten hun sporen achter onder vorm van een vochtige laagte in de weilanden. Kleiuitgravingen in het noorden van de ankerplaats herinneren aan de steenbakkerijen, die zich tegen het einde van de 19de eeuw vestigden langsheen het net aangelegde kanaal. Tot het te vermelden kerkelijk erfgoed behoren de ‘Caterskapel’ en de O-L-V Nazareth abdij. In de noordwestelijke kant van de ankerplaats loopt de Tilburgse weg, een oude,onverharde postbaan en verbindingsweg naar Breda.
Vooral de uitgestrektheid en de weidsheid van dit landschap zijn overweldigend. De afwisseling in vegetatietypes, de kleine landschapselementen, de historische relicten en de mooie vergezichten dragen allen bij tot de hoge esthetische waarde van dit Kempische landschap.
Na de aanleg van het kanaal Schoten-Turnhout-Dessel, werd er in de Brechtse Heide klei uitgegraven ten behoeve van de zich langs het kanaal gevestigde steenbakkerijen.
Het landschap van de Brechtse Heide vormt een uitgestrekte open ruimte binnen de bewoningskernen van Brecht, St.-Lenaerts, St. Job-in-‘t-Goor en Westmalle. Daarmee vertegenwoordigt dit landschap één van de grootste behoorlijk gaaf bewaarde landschappen van de provincie Antwerpen.
Schaggelenbeek
Marbelenven, Moffenven, Muizeven, Kelderven
tuin bij abdij
Onze-Lieve-Vrouw van Nazareth abdij
aarden wegen, Tilburgse weg
Kanaal Schoten-Turnhout-Dessel
oude kleiputten
Een belangrijk knelpunt in de Brechtse Heide is het verspreid en chaotisch voorkomen van weekendverblijven wat zowel op de esthetische- als natuurwetenschappelijke waarde een negatieve impact heeft. Daarnaast veroorzaakt het ongeoorloofd gebruik van de aarden wegen heel wat schade aan het landschap. Een strikte reglementering met betrekking tot deze twee opmerkingen is gewenst. Ook te vermelden zijn de soms optredende conflictsituaties met landbouw, het voorkomen van een bedrijf voor landbouwmachines centraal in het gebied, een voetbalveld in het noorden, alsook hier en daar atypische bewoning.