Herkenrodebos en kasteel van Stevoort¶

Omschrijving¶

Het gebied Herkenrodebos ligt ten zuiden van de spoorweg Hasselt-Diest op het knooppunt van drie vroegere deelgemeenten van Hasselt m.n. Kuringen, Stevoort en Kermt. Geografisch bevindt het zich op de noordgrens van vochtig Haspengouw, op het interfluvium tussen de Demer in het noorden en de Herk in het zuiden. Het is een landschapsecologisch rijk gebied met relicten van het voormalige Herkenrodebos, historische percelering, en met een grote concentratie van bouwkundig erfgoed, in het bijzonder restanten van vakwerkbouw. In het zuidwesten liggen de kastelen van Stevoort en Schimpen. De kern van dit gebied bestaat uit een aantal versnipperde bosrelicten van het overgangstype tussen zure eikenbossen en eiken-haagbeukenbosen, die thans worden aangeduid als Herkenrodebos, Zusterkloosterbos, e.a. De historisch stabiele bossen, met een rijke voorjaarsflora, worden afgewisseld met graslanden en aangevuld met kleine landschapselementen die vooral bestaan uit bomenrijen, hier en daar houtkanten en struwelen. Zij zijn rijk aan archeologica. Binnen het gebied zijn er zowel beken die naar de Demer als naar de Herk afvloeien. Deze zijbeken zijn grotendeels regenwaterbeken die in de zomer droogvallen. Op de alluviale gronden van de Herk komen elzenbroekbossen voor met een onderbegroeiing van ruigtekruiden, afgewisseld met rietland. De moerassige, soms venige bodems zijn een gevolg van de Rupeliaan afzettingen uit het Oligoceen die hier onder meer bestaan uit Boomse klei en de ondergrond ondoordringbaar maken. Op de kaart van de Ferraris is duidelijk te zien dat dit ganse gebied vroeger uit een aaneengesloten bos bestond dat enkel doorsneden werd door de weg van Kermt naar Stevoort. Dit bos was eigendom van de abdij van Herkenrode. In het midden van de 20ste eeuw zijn echter reeds grote stukken van dit uitgestrekte bos verdwenen. Vanuit de boerderijen werden de bossen namelijk stelselmatig ontgonnen en omgezet naar akker en weiland. Deze evolutie was aanvankelijk het sterkst in het oostelijk gelegen gedeelte. Vandaag moeten wij echter vaststellen dat het oostelijk deel het meest intact bewaard is gebleven. Door de onregelmatig verspreide ligging van de bosrelicten en de opgaande lijnvormige elementen bleef het landschap namelijk zijn gesloten karakter behouden. In het westelijk deel zijn de bosrelicten nog wel aanwezig maar zijn de lineaire structuren grotendeels verdwenen. In dit westelijk deel liggen dan weer meer in de Atlas der Buurtwegen ingeschreven, onverharde wegen (chemins) en voetwegen (sentiers). In de praktijk blijken echter een aantal volledig verdwenen of afgesloten. Verspreid in het gebied liggen meerdere gebouwen, voornamelijk boerderijen, met erfgoedwaarde. De hoeve Ten Roye wordt door ijzeren ankers in de voorgevel van het woonhuis gedateerd in 1683. De verschillende gebouwen in baksteenbouw en leembouw zijn gegroepeerd rondom een rechthoekig erf; resten van een vroegere omgrachting zijn aanwezig. De Scholteswinning is een semi-gesloten hoeve uit de 18de eeuw, met gebouwen onder zadeldak en eveneens gelegen rondom een rechthoekig erf. De hoeve Vuileplas is dan weer een gesloten hoeve uit de 19de eeuw, opgetrokken in stijl- en regelwerk met blauwgekalkte lemen vullingen onder zadeldaken. De Boswinning is de voormalige abdijhoeve van de abdij van Herkenrode en bestaat uit losse bestandelen - woonhuis, een lange schuur en een karrehuis -, gegroepeerd rondom het erf. Bij dit complex horen nog een alleenstaande dwarsschuur in de moestuin en een bakhuis. Opmerkelijk zijn verder o.a. nog 19de eeuwse hoeves en hun bijgebouwen in de Kermtstraat, de Wijerstraat, de Herkkantstraat en de Stevoortse Kiezel. De stokerij Claes ligt geïsoleerd in het verlengde van de Herkenrodebosstraat. Deze voormalige landbouwstokerij is ontstaan in de eerste helft van de 19de eeuw en is vanaf het einde van de 19de eeuw uitgegroeid tot een grootschalig industrieel complex. Thans is dit complex grotendeels herleid tot een indrukwekkende ruïne met archeologische grondsporen. De z.g. Elsartmolen is een waterradmolen op de Herk. Het woonhuis en de aanhorigheden liggen gegroepeerd langsheen de gekasseide toegangsweg. De dorpsmolen van Stevoort met haar omgeving werd in 1979 beschermd als monument en dorpsgezicht. De molen was oorspronkelijk afhankelijk van het kasteel van Stevoort. Het gebouw dateert uit de 18de eeuw en bestaat uit de eigenlijke molen waaraan later het woonhuis werd toegevoegd. De molen was vroeger dubbel en bestond uit een graanmolen en een slagmolen, deze laatste is echter verdwenen. Het kasteeldomein van Stevoort ligt ten noordwesten van het dorp, grotendeels op voormalige valleibeemden ten noorden van de Kleine Herk. In oorsprong was het domein van de heren van Klein Stevoort die er in de 18de eeuw een nieuw waterkasteel bouwden en twee sterrenbossen aanlegden. Rond 1890 werd in de onmiddellijke omgeving van het kasteel een park aangelegd in landschappelijke stijl met riant karakter. Sedert de tweede wereldoorlog is het kasteel een klooster en school, Mariaburcht genaamd, en werden in delen van het park nieuwe gebouwen opgetrokken. Van de vroegere aanleg zijn voornamelijk het groot sterrenbos ten noordoosten en het park ten zuidwesten over de Kleine Herk overgebleven. Grote delen van het resterende Sterrenbos werden vanaf 1959 verkaveld maar het bleef deels ook bewaard.. De lange dreef die erlangs loopt, is heraangeplant met jonge grootbladige linden. Het zeldzaam voorkomend stervormig lanenpatroon getuigt nog van de laat-barokke aanleg. Als restanten van eeuwenoude grensaanduidingen en van vroeger bosbeheer zijn oude knotlinden en olmenstoven aanwezig. In het park doet de verlandschappelijkte watergracht van het kasteel dienst als vijver. Aan de rand van de grasvelden met bomengroepen en solitairen loopt nog de oude rondweg. De gerestaureerde 17de eeuwse toegangsbrug met drie rondbogen leidt over de slotgracht naar de gekasseide binnenkoer. Het kasteel van Schimpen ligt langs de Stevoortse Kiezel, ten zuiden van de dorpskern van Schimpen. Deze herenwoning met wagenhuis werd omstreeks 1870 gebouwd in een eclectische stijl met neoclassicistische inslag als buitenverblijf voor een Franse wijnhandelaar. De tuinen zijn ongeveer 2,5 ha groot en werden aangelegd in landschappelijke stijl met pittoresk karakter. Zij omvatten een voortuin met enkele monumentale solitaire bomen, een achtertuin met een grasveld, bomenrand en een groep bruine beuken, en in het noorden een langgerekt lustbos met een rondweg en een verlandschappelijkte vijver. De moestuin ten oosten van het wagenhuis is verdwenen.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶