Maasvallei van Maasmechelen tot Stokkem met kasteeldomein Vilain XIV¶

Omschrijving¶

Het beoogde landschap bevindt zich in de alluviale vlakte van de Maas, tegen de Nederlandse grens, tussen Maasmechelen en Stokkem. Vrijwel nergens is een landschap en zijn bewoners zodanig bepaald geworden door het doen en laten van de Maas als in het smalle overstromingsgebied langs de rivier. De overstromingsafzettingen (grind en zand) in de vlakte dateren van de laatste 10.000 jaren en zijn geologisch gezien dus een zeer recent fenomeen. De meeste lemen dateren er slechts van de laatste 3000 jaar. Zij zijn het gevolg van erosie op de akkerarealen van het leemplateau. In geomorfologisch, bodemkundig en hydrografisch opzicht is de alluviale vlakte van de Maas een zeldzaam gegeven in Vlaanderen omdat een aantal natuurlijke processen (overstroming, erosie, geulvorming, sedimentatie enz.) er steeds vrij ongestoord konden verlopen. Talrijke verlaten Maasarmen getuigen nog van deze evolutie en vormen vaak zogenaamde meandertreinen. De Genootsbeek, de Kikbeek en de nu verdroogde Langbroekbeek volgen oude beddingen. Ook nu droge geulen zijn in het landschap veelal vlot herkenbaar. Een steilrand van ca. 3 meter lokaliseert de westelijke limiet van de Holocene overstromingsvlakte. De vrij snelstromende Grensmaas met sterk wisselende waterstanden beschrijft grote meanders. De Maasbedding zelf is omwille van de uiterst lage zomerdebieten in deze sectie één van de weinige toegankelijke en zichtbare nog natuurlijke beddingen van grote rivieren. Bij voldoende hoge waterstand is de Maas bevaarbaar met kajaks en andere kleine vaartuigen. Van de 15de tot de 19de eeuw nochtans was zij een belangrijke waterweg voor het transport van goederen. Een Maaskruis markeert de plaats waar de vaargeul en ook het lijnpad toen van oever veranderden. De omgeving was reeds vroeg bewoond, zoals blijkt uit prehistorische vondsten. De Romeinen bleven op veilige afstand van de rivier; getuige de heirbaan Maastricht-Nijmegen nabij de rand van het laagterras. Vanaf de Frankische periode (8ste eeuw) werden dorpen gesticht kort bij de toenmalige Maasloop, op de rand van het laagterras of zelfs lager en beschermd door dijken of zoals Leut door een hogere ligging t.o.v. de omgeving. De alluviale leemgrond op grind was landbouwkundig erg aantrekkelijk. De overstromingen waren een natuurlijke bron van bemesting en door het aanplanten van zgn. maasheggen loodrecht op de stroom werd het bezinken van overstromingsslib geoptimaliseerd. Slechts door de bouw van dijken werd de stroom geleidelijk getemd. Na de grote overstromingen van 1880, 1926 en recenter in de jaren 1990 werden op gemiddeld 1 km van de Maas systematisch bestaande dijken verhoogd of nieuwe winterdijken aangelegd. Oeverwallen werden opgehoogd om hoge zomerwaterstanden het hoofd te bieden. Bovendien ging de steenkoolontginning vanuit Eisden-Mijn gedurende de 20ste eeuw ging gepaard met mijnverzakkingen. Om te voorkomen dat de dorpen Leut en Meeswijk onder water lopen moet het gebied voortdurend kunstmatig ontwaterd worden. Het grondwater wordt weggepompt en ook gebruikt voor de drinkwatervoorziening. Een extra hoge winterdijk behoedt dit verzakkingsgebied voor overstroming. De oude dijken worden veelal gekenmerkt door een kleurrijk tapijt van kruidachtige begroeiing, gevarieerde struwelen of knotbomen. Het gebied tussen de zomer- en winterdijken wordt de uiterwaarden genoemd. Na de tweede wereldoorlog evolueerde het grondgebruik naar meer intensieve teelten. Intensieve akkerbouw, bemeste graasweiden en laagstamfruitplantages nivelleerden het microreliëf en verdrongen meer en meer de traditionele kleinschaliger akkers, de weiden en natte hooilanden, hier doorgaans als weerd aangeduid. Een gedeelte van de houtige landschapselementen (boomgaarden, hakhoutbosjes, hagen en heggen, houtkanten, enz.) ging stilaan mee voor de bijl, terwijl populierenaanplantingen uitbreidden. Sommige poelen verdwenen en de kleinschalige grindwinning in plaatselijke groeves werd vervangen door grootschalige ontgrindingen waardoor uitgestrekte plassen ontstonden. Ook de grienden, die plaatselijk geëxploiteerd werden t.b.v. de mandenvlechterij, komen nog zelden voor. Toch bleven de perceleringsstructuur en ook het bodemgebruik en de waardevolle landschapselementen in grote vlakken van het gebied historisch stabiel, en verwijzen vaak nog naar de oude Maasbeddingen. In de zuidelijk gelegen Maaswinkel bijvoorbeeld is de uiterwaard langs de Belgische kant het breedst. De middeleeuwse Maas maakte hier een scherpe bocht, vandaar de benaming. Leemwinning voor baksteennijverheid en zoals elders in de uiterwaarden ook kleinschalige grindwinning lieten een gradientrijk terrein na. De pracht van het vroegere landschap bleef er behouden in uitzonderlijk bloemenrijke graslanden, omhaagde boomgaarden en kleinschalige velden en weiden. De stroomdalgraslanden en ruigten herbergen o.i.v. het kalkhoudende Maaswater een specifieke vegetatie. De dorpskern van Leut bevat een homogeen 19de eeuws dorpsplein met openbare en private gebouwen uit dezelfde periode en belangrijke materiële overblijfselen uit de vroegere ontwikkelingsgeschiedenis van de heerlijkheid Leut. De belangrijkste gebouwen zijn: de neo-romaanse Sint-Pieterskerk, de pastorie als dubbelhuis met pilastergevel in neo-classicistische stijl, het eveneens neo-classicistische schoolgebouw en gemeentehuis, de dorpspomp met drie lindebomen, de 18de eeuwse brouwerij en herberg het Paenhuis en het kerkhof met de ondergrondse funderingen van de voormalige kerk. Wegels voerden naar de omliggende landbouwgronden, zoals bijvoorbeeld het Klein Kampwegske. Ten noorden van de dorpskern staat de windmolen Nieuw Leven. Tegen de Maas situeert zich Mazenhoven, tot in de 18de eeuw een vrij belangrijk gehucht. De enkele huizen en hoeves liggen beschut achter de Maasdijk, met vlakbij de kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Overwinning, en op de oever één van de gietijzeren grenspalen van 1843. Ongeveer halfweg tussen Leut en Meeswijk, in de onmiddellijke omgeving van twee indrukwekkende dreven, staat het 18de eeuwse kasteel Vilain XIV met dienstgebouwen, hoeve, gesmeed ijzeren inkomhek, ijskelder slotgrachten en park. Het bijhorend park in landschappelijke stijl strekt zich uit tot aan de Maas. Kenmerkend voor het park zijn de dreven (wellicht restanten van een sterrenpark aangelegd rond 1700), de perspectieven, de uitdeinende parkaanleg die geleidelijk overgaat in akkers en weiden en de zeldzame dendrologische verzameling aangelegd door Charles Ghislain Vilain XIV (1803-1878) als gevolg van zijn buitenlandse reizen als ambassadeur en minister van buitenlandse zaken. Aan de noordoostrand van het park en er praktisch deel van uitmakend bevindt zich de hoeve Oude Maashof; een semi-gesloten boerderij waarvan de oudste elementen dateren uit de 18de eeuw. Het noordelijke Palmenhof was een voormalige cijnshoeve. Het is een ruime, gesloten hoeve, waarvan de oudste elementen dateren van 1737. Van oudsher functioneert vlakbij ook een overzet, de enige nog resterende permanente veerdienst over de Grensmaas, en geschikt voor gemotoriseerd verkeer.Door het groeiende fiets- en wandeltoerisme, waartoe het gebied zich leent, maken elders voetveren weer opgang.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶