De Maten¶

Omschrijving¶

De Maten, op de grens van de gemeenten Genk en Diepenbeek, zijn een deel van een moerassige zone die zich uitstrekt langsheen de zuidwestelijke rand van het Kempens plateau en langzaam naar de Demer afhelt. Het is een nagenoeg vlak gebied met een oppervlakte van ongeveer 300 ha, waarin - evenwijdig aan de Stiemerbeek - een reeks duinkammen voorkomt. Gedurende de laatste ijstijd werd door de overheersende noordenwinden een zandpakket over de Kempen afgezet. Deze eolische zanden werden later door lokale verstuivingen tot duinen opgewaaid, zodat in de uitgeblazen kuilen de grondwatertafel aan de oppervlakte kwam. De vochtige depressies konden zich gemakkelijk ontwikkelen tot een veen- en moerasgebied. Vanaf de 15de eeuw reeds werden gaandeweg - ten behoeve van de visteelt – een 35-tal visvijvers (“weyers”) aangelegd in deze veen- en moerasgebieden langs de Stiemer. De aanleg van enkele dijkjes dwars op de vallei en het omleiden van de beek via verschillende zijtakken en grachten waren daartoe voldoende. Het reliëf deed de rest. Die weyers werden gedurende eeuwen niet alleen voor de visteelt gebruikt. Ze waren tevens een onderdeel van een plaatselijk landbouwsysteem. Het seizoen na het afvissen van de vijver werden op de door het doorstromende beekwater bemeste bodem graangewassen geteeld. Het droogleggen en bewerken van de zandige bodem zorgde ervoor dat er geen ophoging met organisch materiaal ontstond. Hierdoor konden de weyers hun voedselarm karakter bewaren en kon een hele reeks zeldzame en/of specifieke planten en dieren blijven gedijen. Met de invoering van de kunstmest verdween echter de noodzaak om gebruik te maken van de aangerijkte vijverbodem. Visteelt werd de enige functie van de ongeveer 60 ha. waterpartijen. De voedselrijkdom van de vijverbodems nam toe, een proces dat nog versterkt werd door (stikstof)vervuiling van het aangevoerde beekwater. Het teloorgaan van dit landbouwsysteem leidde uiteindelijk tot verbossing en eutrofiëring van het landschap. Beheersmatig werden de oude technieken echter nieuw leven ingeblazen zodat het aloude cultuurlandschap herkenbaar blijft. Niet alleen de vijvers waren ingeschakeld in de landbouweconomie. De omliggende heidegebieden waren gemeenschappelijke graasweiden voor schapen en koeien. De heide leverde stooisel en plaggen voor de potstal waarin de nodige mest geproduceerd werd om de zandige akkers vruchtbaar te maken. Het is onder andere hier dat de bloeiende struikheide in vorige eeuwen menig kunstenaar en auteur inspireerde. De vochtige weilanden leverden het hooi voor de winter. In de omgeving van de Stiemerbeek kwamen begin vorige eeuw ook nog bevloeide, zogenaamde waterbeemden voor. Volgens recent onderzoek was dit een zeer algemene, vele eeuwen oude en door de Kempense landbouwers toegepaste bevloeiing van grasland. In het gebied bevindt zich nog een oude, typisch Kempense boerderij, omringd door enkele akkers en weilanden, ingeschakeld in het beheer. Waar zich nu de Slagmolen bevindt, werd omstreeks 1523 door Hasseltse wevers voor het eerst een volmolen gebouwd, rond 1612 herbouwd tot oliemolen. De omvorming tot graanmolen gebeurde in 1834 en in 1899 werd een nieuw gietijzeren gaande werk ingebouwd. Sedert 1955 is de molen buiten werking en sinds 1966 als taverne ingericht. Van op de duinkammen heeft men mooie vergezichten over de d.m.v. smalle dijkjes van elkaar gescheiden omliggende vijvers en plassen. In de resterende moerasgebieden komen een aantal prachtige vennen voor. De afwisseling van rietlanden, broekbosjes en relicten van droge en vochtige heide resulteert in een mozaïek van begroeiing. Te midden van het industriële en verstedelijkte hart van Limburg biedt dit stukje ongerept landschap verpozing. Wandelpaden brengen de bezoeker tot in het hart van het landschap.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶