Kastelen Nieuwenhoven, Terkelen, Nieuwerkerken en Kortenbos¶

Omschrijving¶

Van oudsher strekt zich ten noorden van Sint-Truiden een golvend, Haspengouws landschap van bouw- en weilanden uit, nu veelal ingenomen door fruitplantages, hier en daar met populieren omzoomd en afgewisseld met uitgestrekte maar ook kleinere oude bossen. Het beschreven landschappelijk geheel rond het centrale Nieuwenhoven wordt begrensd door de bebouwing van naburige dorpen en wegen - waar plaatselijk (soms omhaagde) hoogstamboomgaarden voorkomen - met een rijk en gevarieerd erfgoed: de dorpskern van Kortenbos, de kastelen van Nieuwerkerken en Terkelen, de hoeve Schorrebos. Nieuwenhoven was één der belangrijkste landgoederen in de omgeving, sinds eind 13de eeuw hof van plaisantie en zomerverblijf van de abten van Sint-Truiden. Tijdens de 18de eeuw werd het hun vaste verblijfplaats en werd het huidig kasteel gebouwd. De hoeve dateert uit de 17de eeuw. Na de Franse bezetting werd het domein verkocht. In de 2de helft van de 19de eeuw volgden verbouwingen in Engelse neogotische stijl. De bakstenen gebouwen zijn sindsdien gegroepeerd rondom een binnenplaats die door een nieuwe vleugel in twee werd verdeeld: ten oosten aan de herenkant de geplaveide erekoer met rechthoekig centraal grasveld, ten westen aan de pachterskant het gekasseide erf met mesthoop. Achter het neerhof lag de ommuurde moestuin. Uit dezelfde periode stamt het riante park in landschappelijke stijl, dat voordien reeds evolueerde van een geometrische aanleg tot Engels park. Kasteel, hoeve en een deel van het park bleven privébezit, terwijl de bossen en landerijen, doorsneden door de Kelsbeek, door de provincie werden verworven en nu het Provinciaal Domein Nieuwenhoven vormen. Het private gedeelte is bereikbaar via de oorspronkelijke, westelijke toegang aan de Engelbamp. Vlakbij markeert een kapel de oude landweg naar Nieuwerkerken. Een nieuwe toegang werd rond 1878 aangelegd vanaf de Hasseltsesteenweg, waar ook een portierswoning werd opgericht. De gekasseide laan slingert zich door het domein en eindigt op het kasteelplein. Jong aangeplant als Bruine Beukendreef vormt zij nu de ingang naar het Provinciaal Domein. De pittoreske boswachterswoning werd als Natuureducatief Centrum ingericht. Ook andere, toenmalige aanhorigheden, zoals de Nieuwenhovenwinning en de huidige herberg “Moeder Lambiek” aan de Engelbamp, vertonen de neogotische inslag. Het park rondom het kasteelcomplex, nu verwilderd en met sterk gereduceerd padenstelsel, gaat naadloos over in de omgevende, historisch stabiele loof- en naaldhoutbossen: Galgenbos ten noordoosten met aansluitend Mielenbos en Mierhoopbos, Kalverbos ten oosten en Kraaienbos ten zuidwesten. Enkele, al dan niet omhaagde, boomgaarden bleven bewaard of werden recent gerevaloriseerd; bij sommige wordt nog een barrier aangetroffen. Andere weilanden werden omgezet in laagstamplantages of populierenaanplantingen. Een grasveld bij het kasteel bleef als open plek bewaard evenals doorzichten ten noorden en oosten. De van oost naar zuid opeenvolgende vijvers zijn gedeeltelijk verland. Oudere grachten, restanten van een rotscascade maar ook een dichtgemetselde ijskelder zijn in het reliëf zichtbaar. Bij de verkoop aan de Provincie werden sommige onderdelen van het park doorsneden door de nieuwe eigendomsgrens. Van het kasteel van Terkelen in het zuiden rest thans slechts een begin 16de eeuwse, ronde hoektoren, die als folly in het omgevende landschapspark bleef staan. Het pittoreske park aan weerszijden van de oude kasteelgracht - ongeveer 14 ha groot - is dendrologisch waardevol. Een noordoostelijk lopend pad verbindt een langgerekte sliert bosjes. Vanaf de Engelbamp vertrekt een eikendreef, gedubbeld met een meidoornhaag en een jonge aanplant van beuk, naar het voormalig kasteel en de dienst- en hoevegebouwen, nu in gebruik als fruitbedrijf. Vlakbij komen de restanten van de voormalige moestuin, verschillend hekwerk en een dienstgebouwtje met fazantenkwekerij voor. Op de Schorrebosberg in het westen staat de hoeve Schorrebos, een gesloten geheel uit 18de-19de eeuw rond een rechthoekig, gekasseid erf. Eromheen liggen de restanten van een herenboerenparkje, een ommuurde moestuin en een grote, deels omhaagde boomgaard. Van de ten noorden lopende Kelsbeek vertrekt een rechte kanaalvormige vijver, die eindigt op ronde waterbekkens, afgeboord met bomenrijen. In de noordwestelijke buurgemeente Nieuwerkerken ligt het gelijknamige kasteel aan de rand van het dorp tegen recent bebouwde verkavelingen. Het is een gesloten en omgrachte hoeve uit de 17de en 18de eeuw. Een oprijlaan met kapel erlangs verbindt het indrukwekkend geheel met de straat. In de nabijheid worden de landbouwpercelen en verderop ook de loop van de Raasbeek begrensd door bomenrijen, houtkanten en een enkel bosje. Oostelijk tegen Nieuwenhoven is het druk bezochte Kortenbos als bedevaartsoord ontstaan langs de weg naar Hasselt. De barokke basiliek van Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart, het kasteel met bijhorend parkbos, de pastorie aan de overzijde van de Hasseltsesteenweg, de hoeves en hun landerijen zijn bepalend voor het straatbeeld en het omgevende landschap. Het kasteel ontstond uit het voormalig pelgrimshotel ‘De groeten engel’, later door de abdij van Averbode ingericht als rectoraat. Thans vormt het een complex geheel van gebouwen rond een gekasseide binnenplaats. Erachter ligt een tuin - met paviljoen - die aansluit bij het oudere landschapspark met vijver en bos. Het middelste van de drie onderling verbonden bospaden liep eertijds noordwestelijk door in een bos aan de overzijde van de straat. De imposante, 18de eeuwse vierkanthoeve Kasselaar langs de Kozenstraat is vergezeld van een herenboerenparkje met grasveld en bomengordel.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶