Poldergebied van Stabroek met overgangszone naar de Kempen¶

Omschrijving¶

Het ‘Poldergebied van Stabroek met overgangszone naar de Kempen’ is gelegen op grondgebied van de gemeenten Stabroek en Kapellen en behoort tot de Scheldepolders. De begrenzing van deze ankerplaats wordt gevormd door de het centrum van Stabroek in het noorden, de Kapelsestraat (verbinding tussen Woensdrecht (N) en Kapellen in het oosten), de bewoningskernen van Hoevenen en Kapellen in het zuiden en tot slot de autoweg A12 Antwerpen-Bergen op Zoom in het westen. Oorspronkelijk behoorde dit eertijds moerassige gebied tot het land van Breda en vormde vanaf ca. 1192 een leen van de hertog van Brabant. Het ontstaan van het huidige polderlandschap in en om Stabroek gaat terug tot de 13de eeuw, toen Gillis van Attenhoeven begon met de inpoldering van de streek, die toen ‘Attenhoeven’ en later ‘Ettenhove’ werd genoemd. Na aanleg van ‘s Hertogendijk in de 13de eeuw werden de polder van Ettenhoven gescheiden van die Lillo, evenals de twee toen reeds bestaande nederzettingen. Ten gevolge van dijkdoorbraken, reeds vroeg in de geschiedenis van dit poldergebied, werden de nederzettingen van het huidige Hoevenen en Stabroek naar de hogere gronden verwezen. Tijdens de 80-jarige oorlog (1568-1648) werden de polders onder water gezet en werd de ‘s Hertogendijk voorzien van 2 schansen. Met het herstel van de dijken werd slechts gestart in 1614. In de strijd tussen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden werd na 1622 het gebied opnieuw onder water gezet; waarna met de Vrede van Munster in 1648 de dijken opnieuw werden hersteld. Na zware dijkbreuken, alsook omtrent 1830 en tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen de polders nog verschillende malen -al dan niet opzettelijk- onder water te staan. Vandaag betreft dit gebied nog een traditioneel polderlandschap, waarbinnen de ‘s Hertogendijk een waardevol historisch relict vormt. Hoevenen en Stabroek betreffen nog steeds poldergemeenten, waarvan het bebouwde gebied op een zandrug is gelegen, doch hebben door uitbreiding hun typische karakter deels verloren. Hoewel niet geldend voor de volledige ankerplaats, kan op basis van de gegevens van de historische kaarten van Ferraris (1777), Vandermaelen (1854) en het MGI (1909), worden gesteld dat de landschapsstructuur en topografie van een aanzienlijk deel van dit gebied doorheen de geschiedenis stabiel is gebleven. Deze ankerplaats is ook betrekkelijk rijk aan bouwkundig erfgoed. Zeker te vermelden is de voormalige parochiekerk O.L.-Vrouw Geboorte, een pseudo-basiliek, die waarschijnlijk teruggaat tot de 15de eeuw, met een kern uit de 13de eeuw. Bijhorend is er een omheind en ommuurd kerkhof. Ter hoogte van Ettenhove staat een 19 de eeuwse ‘ast’ - eertijds gebruikt voor het drogen van veldvruchten en cichoreiwortels- bij een hoeve uit de eerste helft van de 20ste eeuw. In het oosten van de ankerplaats vinden we enkele mooie villa’s en landhuizen zoals het ‘Irishof’ en ‘Heidehof’ die teruggaan tot het einde van de 18de of begin van de 19de eeuw. En dan is er nog het eclectisch kasteeltje met neo-Vlaamse renaissance-elementen ‘Starrenhof’, dat werd gebouwd in 1881. Sinds 1930 is het in gebruik als klooster van de broeders van Scheppers. Het wordt omgeven door een mooi beboomd park met bakstenen afsluitmuur met hekken en torentjes. Dit poldergebied van Stabroek is gelegen op de overgang van Polders naar Kempen en is daarmee onderdeel van een belangrijke gradiënt. De grote variatie in bodemstructuur, een belangrijk hoogteverschil en het contact tussen het zure, Kempische hooglandwater en het kalkrijke polderwater geven het gebied een apart karakter. Aansluitend op andere poldergebieden in de Scheldevallei, vertegenwoordigen de polders van Stabroek een belangrijke functie als broed- en overwinteringgebied voor talrijke vogelsoorten. Als traditioneel poldergebied, arm aan kleine landschapselementen maar rijk aan historische relicten zoals de ‘s Hertogendijk en enkele oude hoeven en landhuizen, vertegenwoordigt deze omgeving van Stabroek een aanzienlijke esthetische waarde. De openheid van dit gebied biedt bovendien ruimte voor prachtige vergezichten. Zeer typerend voor de ligging van deze ‘overgangspolders’ is dat men over een relatief korte afstand de overgang van Polders naar Kempen kan ervaren. Deze overgang komt duidelijk tot uiting in de perceelsstructuur: in het eigenlijke poldergebied zijn de percelen blokvormig, terwijl op de overgang naar de Kempen (gedeelte op gemeente Kapellen) de percelering eerder langwerpig is. Hoewel de omgevende haveninfrastructuur als storend kan worden ervaren, is zij karakteristiek voor dit stukje Scheldevallei en vormt ze vaak opvallende bakens in het landschap. In het noordoosten aansluitend op de Antitankgracht met de Schans van Smoutakker, is dit poldergebied in en om Stabroek deel van een cluster van waardevolle landschappen in het noordwesten van de provincie Antwerpen. Knelpunten in dit landschap zijn de wegeninfrastructuur en bijhorende storende lintbebouwing. De centraal in de ankerplaats gelegen, sterk bebouwde as tussen Stabroek en Hoevenen wordt aanzien als een onherstelbare landschapswonde. Om de waarden van dit stukje Scheldevallei in het noorden van Antwerpen te behouden, dient een verdere negatieve, antropogene invloed te worden vermeden.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶