Vallei van het Schijn met kastelen Schilde, Bleekhof en Vrieselhof¶

Omschrijving¶

De ankerplaats ‘Vallei van het Schijn met de kastelen Schilde, Bleekhof en Vrieselhof’ is gelegen op grondgebied van de gemeenten Schilde, Ranst (Oelegem) en Wommelgem, ten oosten van Antwerpen in het Land van Zoersel-Wijnegem en sluit langs de oostgrens aan op de ‘Antitankgracht’. De begrenzing wordt gevormd door de bewoning van Schilde en Den Heuvel-Bredabaan in het noordoosten en noorden, de Goorstraat in het oosten en de bewoning langsheen de Knobbaan en van Steenbergenlaan, het spaarbekken van de Antwerpse Waterwerken en het Albertkanaal in het zuiden. Op de historische kaart van Ferraris uit 1777 is bijna het volledige gebied langs beide kanten van het Groot Schijn aangeduid als moerassig grasland, onderverdeeld in opstrekkende, langwerpige percelen, zoals vandaag ook het geval is. Langs de noordelijke en westelijke rand van de ankerplaats vinden we enkele bossen en langs de zuidelijke rand akkers en weilanden. De drie domeinen worden reeds vermeld en een aantal van de nu nog bestaande dreven zijn eveneens te herkennen. Bij Vandermaelen (1854) is de toestand zeer vergelijkbaar. Enkel het aandeel bos en akkerland is uitgebreid. Ook de MGI- kaart uit het begin van de 20ste eeuw geeft een redelijk vergelijkbare situatie. Een deel van het akkerland is wel vervangen door bos, maar het grootste deel van de oppervlakte wordt nog steeds ingenomen door vochtig grasland. Waarschijnlijk als gevolg van de geringe opbrengst van de vochtige tot moerassige hooilanden, is recent de landbouwactiviteit in het gebied afgenomen.Op de recente topografische kaarten zien we dan ook dat een belangrijk deel van de vochtige weilanden op moerassige gronden langs het Schijn heeft moeten plaatsmaken voor bos. Een belangrijk deel van de landschapsstructuur in het centrale gedeelte van de ankerplaats werd in de loop van de geschiedenis bepaald door de blekerij-industrie. De blekerij langsheen het Schijn is er gekomen in 1748 en was voorzien van een groot woonhuis, stalling, was- en bleekhuis, bak- en brouwhuis, een aantal grachten naar het Groot Schijn en uiteraard bleekvelden. Zowel op de kaart van Ferraris als Vandermaelen zijn deze ingrepen in het landschap te herkennen. Toen men in het begin van de 19de eeuw chemische bleekmiddelen begon te gebruiken, was de blekerij te Oelegem overbodig geworden en werden de activiteiten gestaakt. Enkele generaties later werd het domein in gebruik genomen als residentie en werd het terrein van de bleekvelden ingericht als tuin(cfr. MGI,1909). Naast het ‘Bleekhof’ vinden we binnen de grenzen van de ankerplaats nog twee domeinen terug. Het ‘Hof van Schilde’ of ‘Hof ten Broecke’, gelegen op het einde van de Bellevuedreef, betreft een bebost, rechthoekig, omgracht domein met centraal een vijver, waarin, axiaal met de dreef, de funderingen van het gesloopte waterkasteel staan. Op een eilandje in de vijver staat de ruïne van de z.g. ‘Tempel van Venus’, en in het zuidoosten van het domein vinden we de ruïnes van het z.g. badhuis. De voormalige moestuin en oranjerie aan de oostelijke zijde bleven bewaard. Reeds in de 14de eeuw was hier, in de toen natte beemden bij de Schijnvallei, een omwaterde verdedigingsschans gelegen. Ongeveer 2 eeuwen later werd de schans vervangen door een kasteel, dat na een aantal verbouwingen uiteindelijk in de helft van de 20ste eeuw werd gesloopt. De bewaarde structuren gaan terug tot de 18de en 19de eeuw. Het ‘Hof van Vriesele’ wordt voor het eerst vermeld in de 14de eeuw. Het oorspronkelijke kasteel werd in 1914 door de Belgische troepen vernield. Vandaag is het ‘Vrieselhof’ een kasteel in neo-Vlaamse renaissancestijl uit het begin van de 20ste eeuw, gelegen in een park met een oud en gevarieerd bomenbestand en met rondom het kasteel een U-vormige omwatering met vijver en grasperken. Het bijhorende koetshuis werd opgetrokken in 1877. Het domein en de gebouwen doen nu dienst als provinciaal domein en textielmuseum. Verspreid in het landschap treffen we een paar oudere hoeven aan. De ‘Dobbelhoeve’ is zonder twijfel de meest opvallende in het gebied. Het betreft een complex van losstaande bestanddelen op een deels omhaagd en omheind domein met een kleine begraasde voortuin en een boomgaard. Van de Dobbelhoeve was voor het eerst sprake in 1541; reeds in 1644 was ze in twee woningen gesplitst. De oudste gedeelten van de huidige gebouwen gaan terug tot de 18de eeuw. Merkwaardig is het bakhuisje onder een zadeldak met Vlaamse pannen, eveneens uit de 18de eeuw. De ‘Grote Hoeve’, gelegen langsheen de dubbele beukendreef die toegang geeft tot het voormalige ‘Hof van Schilde’ en werd aangelegd in 1750, gaat zeker terug tot de 16de eeuw. De huidige gebouwen, gelegen binnen een omhaagd domein met gekasseid erf en waterput, werden opgetrokken in 1754, doch verbouwd in de 20ste eeuw. En dan is er nog de eertijds omgrachte ‘Rundvoorthoeve’, waarvan de site zeker teruggaat tot 1602, maar die recent werd vervangen door een moderne woning. De in 1977 gerestaureerde langschuur bevat mogelijk een kern uit de 17de eeuw en heeft dus zeker historische waarde. De wetenschappelijke waarde in dit gebied wordt voor een belangrijk deel bepaald door de structuur van de vallei waar het voorkomen van verschillen en gradiënten in de abiotische condities, resulteert in een rijke plantengroei. Zeer opmerkelijk en waardevol vanuit floristisch oogpunt en ook behoorlijk zeldzaam, zijn de niet bemeste hooilanden op venige gronden. De gevarieerde abiotische condities en ermee samenhangende vegetatiestructuur biedt goede mogelijkheden voor talrijke diersoorten. Daar het gebied langs het oosten aansluit op de antitankgracht en de bosrijke omgeving van Hendriksvoort en Halse Hoek heeft men bovendien te maken met een redelijk uitgestrekt potentieel habitat. De vallei van het Groot Schijn betreft een relatief gaaf bewaard landschap dat dankzij de afwisseling van op en gesloten structuren een kleinschalig karakter krijgt, dat nog wordt versterkt door een uitgebreid paden- en drevenpatroon. Opmerkelijk en esthetisch waardevol in het geheel zijn de lange noord-zuid gerichte dreef tussen de dorpskom van Schilde en het Hof van Schilde -de Bellevuedreef-, alsook de mooi bewaarde repelpercelering t.h.v. het Bleekhof. Het historisch waardevolle gebouwenpatrimonium van de kasteeldomeinen en omliggende oude hoeven maakt het landelijk karakter compleet. Zowel langs noordelijke, westelijke als zuidelijke rand ingesloten door bebouwing en infrastructuur, vertegenwoordigt de vallei van het Groot Schijn met haar kasteeldomeinen een belangrijke open ruimte voor de omliggende gemeenten. Dit gebied in de toekomst vrijwaren van bebouwing is dan ook gewenst, net als het behoud van de kleinschalige landschapsstructuur en het resterende gebouwenpatrimonium.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶