Kasteeldomein van Duras¶

Omschrijving¶

Het kasteeldomein van Duras is een uitgestrekt landgoed van circa 134 ha in het zachtglooiende Vochtig-Haspengouw ten noordwesten van Sint-Truiden. Door zijn ontstaan, evolutie en bestanddelen is het uitzonderlijk en bepalend voor de inrichting en organisatie van het landschap. Het kasteel is in oorsprong een feodale burchtsite, zetel van de graven van Loon, later de graven van Duras. De burcht werd eind 18de eeuw gesloopt en vervangen door een classicistisch landhuis, opgevat als een villa rustica naar Palladiaans model en onderdeel van een echte ferme ornée, een toentertijd vooruitstrevend en in België zeldzaam concept. De overgang van ferme ornée naar kasteelpark in vroeg landschappelijke stijl gebeurde rond 1820. Naast het park ten noordoosten van het kasteel werd toen ook een nieuwe moestuin aangelegd. Het voorplein werd een statige erekoer, opgevat als een rechthoekig symmetrisch erf tussen de drie kasteelvleugels. De gekasseide oprit loopt rond een centrale graspartij met achthoekig waterbekken en fontein. In de loop van de eeuw werd het kasteeldomein verder uitgebreid, sedert 1864 met een vrijstaande boerderij. De kaart van het Dépôt de la guerre (opname 1871, uitgave 1877) toont de toestand van het domein, zoals het ook grotendeels is bewaard. De toegangen tot het kasteeldomein zijn naar datering en belangrijkheid gedifferentieerd in vormgeving en materiaalgebruik. De hoofdtoegang tot het landgoed ligt op een vijfsprong van dreven en is aangelegd als een ovaal plein, rondom beplant met lindenbomen en afgebakend met kettingen tussen hardstenen kettingpalen, later geassembleerd met een smeedijzeren hek. De oorspronkelijke, rechte oprijlaan vertrekt vanaf een classicistisch ingangshek als een gekasseide bosdreef, maar is nu in onbruik geraakt. Enkel het gedeelte vanaf de vijfsprong wordt thans als oprit benut. De tweede, afbuigende oprijlaan naar het kasteel wordt eveneens afgesloten door een classicistisch inrijhek. Het ereplein is bereikbaar via een dubbelbogige brug over de ringgracht. Op de aansluitende keermuur staat een fraaie, monumentale afsluiting in empirestijl met een centrale hoofdpoort en twee haaks ingeplante zijpoorten. Van vier nagenoeg identieke, eenvoudige poorthekken tenslotte staat er één aan de Gorsemdorpstraat, een tweede in de Herestraat als toegang tot het parkbos, één ertegenover naar het Zwartaardebos, en een vierde leidt naar het boswachtershuis. Naar het voorbeeld van de klassieke ganzenvoet heeft het landschapspark drie uitwaaierende assen met uitzicht op het achterliggend landschap, begeleid door zorgvuldig gepositioneerde solitairen en bomengroepen of -gordels in de weilanden langs de Molenbeek. De zichtlijnen zijn verstoord door uitbreiding van de begroeiing. De watergordel rond de haast cirkelvormige kasteelsite fungeert als vijver en is de verlandschappelijkte buitenste ringgracht van de oude castrale motte. Hij wordt gevoed door de Langebeek, een aftakking van de Molenbeek, en ontspringt ten noordwesten uit een kunstmatige met varens begroeide cascade van gestapelde kalkrots en veldstenen. In de verbreding ten noordoosten liggen vier schilderachtige eilandjes. Een wit gepleisterd tuinpaviljoentje staat aan de rand van het meest oostelijke eiland. Een rondweg en afbuigende wandelpaden, waarin ook de toegangen zijn opgenomen, ontsluiten het park. Het huidig padenpatroon gaat terug tot de periode van aanleg maar is vereenvoudigd en bovendien grotendeels dichtgegroeid. Het vijverpad ten noorden van het kasteel loopt over een brugje met eenvoudige maar fraaie brugleuning. De paden lopen door in het noordwestelijke parkbos en aan de overkant van de Herestraat in het omheinde Zwartaardebos. Daar heeft het sinuerend bospad een verbinding met de Zwartaardeweg richting Kluiskapel in Zoutleeuw. Het reliëf, aan de rand van het valleigebied van de Gete, is er steiler, met cultuurtaluds die akkers en resterende fruitweiden begrenzen. Het zuidelijk deel van het kasteeldomein bestaat uit beboomde gedeelten en grote hoogstamboomgaarden aan weerszijden van de oprijlaan. De aansluitende omgeving wordt gekenmerkt door bossen en landerijen met akkers en weiden. De watergraanmolen ten oosten langs de Molenbeek (te Gorsem), dateert wellicht van einde 18de eeuw, maar werd verschillende keren verbouwd. De monumentale, noord-zuid geëxposeerde en ommuurde moestuin ligt ten westen van het kasteel en is nog slechts beperkt in gebruik. De hoofdingang ervan, met hoog, smeedijzeren hek, ligt in de korte zuidermuur. Leifruit groeit tegen de muur of vrijstaand langs het meesterspad. Van de oude, symmetrisch opgestelde serres blijven er nog een viertal goed bewaard over. De oranjerie aan de noordzijde werd eind 20ste eeuw tot woning ingericht. De boomkwekerij erachter heeft een ommuring met afgeronde hoeken en is toegankelijk langs twee identieke hekken op halve hoogte. Nu is het een grasveld met een centraal waterbekken. Achter de boomkwekerij en leunend tegen de hoge bakstenen ommuring, ligt nog een dienstgebouw met open stelplaatsen. Ten westen staat een architecturaal verzorgd en pittoresk tuinmanshuis uit 1865.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶