Mijnsite Eisden¶

Omschrijving¶

Tot in de 19de eeuw vertoonde Eisden het traditionele patroon van een Maaslands dorp: ten oosten de dorpskern en de vruchtbare landbouwgronden, ten westen de heide en bossen, grosso modo van elkaar gescheiden door de begin die eeuw aangelegde Zuid-Willemsvaart. Door industrialisatie gepaard met woonuitbreiding, grindwinning, voortschrijdende bebossing en omvorming tot landbouwgrond werd het oorspronkelijk heidelandschap grondig gewijzigd. Niettemin werd hier een aantrekkelijke omgeving gevormd waarin de bezoeker niet alleen ontelbare aanknopingspunten vindt voor een kennismaking met het industrieel-archeologisch mijnverleden maar ook met andere facetten van de cultuur- en natuurhistorie. Verschillende fiets en wandelroutes zijn er uitgestippeld. In 1907 werd begonnen met de oprichting van een steenkolenmijn, die de naam Limburg-Maas zou dragen. Om de uitbouw van de mijngebouwen en de woonwijken mogelijk te maken werden zoveel mogelijk heidegronden opgekocht. In 1923 kon Eisden starten met de steenkolenproductie. Het transport gebeurde langs de kolenhaven aan het kanaal maar ook via een verbinding met de spoorlijn Maaseik-Hasselt. Het mijngebied werd door een 7,8 km lange privé-spoorlijn met het station van As verbonden. In 1987 werd de productie stopgezet, waarna de mijn gesloten werd en het patrimonium grotendeels verkocht. Aan de noordelijke Zetellaan liggen de prestigieuze gebouwen en de verlaten installaties die als industrieel-archeologisch complex zijn beschermd. De hoofdburelen in neoclassicistische barokstijl waren vergezeld van een Franse tuin. De schachtbokken zijn in tegenstelling tot de andere Belgische mijnzetels opgetrokken in betonskeletbouw. Het hoofdmagazijn werd gerestaureerd en heringericht als kunst- en muziekacademie. Langsheen de brede Koninginnelaan richting N 78 liggen de allereerste mijngebouwen (de Oude Burelen) en de uitgestrekte mijncités. De bekende provincie-architect L. Jaminé stelde een aantal richtlijnen op waaraan de arbeiderswijken moesten voldoen. De eerste wijk (de Oude Cité) werd ingeplant ten zuidwesten van de mijn, zodat ze dan het minst blootstond aan luchtvervuiling, en op een afstand die voor de werknemers te voet was af te leggen. Vanaf 1911 werden de markante tweewoonsten gebouwd, gevolgd door een aantal vier- en zeswoonsten. Het geheel inspireerde zich aan de Engelse tuinwijken. In één van de huizen is thans een Mijnwerkersmuseum ingericht. Voor de ingenieurs en de onderdirecteur werden villa’s opgetrokken. De neobarokke directeurswoning (‘t Kasteeltje) aan het begin van de tuinwijk, in een zeer ruim park, herbergt nu het gemeentelijk cultureel centrum, uitgebreid met een schouwburg. Een standbeeld in het Koninginnepark, dat ook een kiosk bevat, herinnert aan het bezoek van Elizabeth in 1922. Later volgden nog de bouw van logementshuizen en de oostelijke wijk (de Nieuwe Cité). Brede lanen leiden naar de imposante neo-gotische Sint-Barbarakerk met zijn zware, 53 meter hoge toren. Rondom het kerkplein werd een centrum ingericht met scholen, klooster, pastorie, een casino en regiegebouw. In de nabijheid liggen de voetbalpleinen, die de mijndirectie voorzag voor het toenmalige Patro-Eisden. In de oude tuinwijken leeft de sfeer van een multiculturele samenleving. Belangrijk voor het algemene uitzicht zijn de grote privé-tuinen, wat resulteert in een zeer lage bebouwingsdensiteit. Sinds de jaren 1950 kenden de oorspronkelijke groenelementen echter een algemene aftakeling. Het tuinwijkreglement bepaalde dat voor de woning bloemenperken moesten worden aangelegd. De rest van de grond werd als moestuin bewerkt. Ieder perceel was voorzien van een hoogstamfruitboom. Een belangrijk element is de omheining van de percelen met hagen van liguster, meidoorn of haagbeuk, die oorspronkelijk de regel was, maar steeds meer werd vervangen door andere soorten afsluiting, zoals betonplaten, metselwerk en draad. De oostzone had echter gemeenschappelijke achtertuinen met hoogstammig groen, die nu opgedeeld zijn. Ook het openbaar groen kreeg de nodige aandacht. De belangrijkste straten zijn aangelegd als statige lanen, met bomenrijen afgezoomd en sterk beeldbepalend voor de tuinwijk in haar geheel. Woonstraten kronkelen zich tussen de hoofdassen met beplante pleintjes op de kruispunten. Het kolenspoor vertrekt aan het houten stationsgebouw van Eisden-Mijn, gedeeltelijk door een brand vernield, maar als Café De Statie heropgebouwd. Noordelijk liggen- afgewisseld met enkele groeves - de mijnsteenbergen, waarvan het donkere silhouet wegvloeit in de golvende horizontlijn van het Kempens plateau. Landschappelijk zijn de mijnterrils, deels ook gelegen in het naburige Lanklaar, de meest opvallende getuigen van het mijnverleden. De steen van de oudste en meest westelijke terril is door zelfontbranding zichtbaar rood gekleurd en wordt afgegraven voor gebruik in verhardingen. Via een droog dal voert de spoorweg van Maasvallei naar Kempens Plateau. Dergelijk overgangsgebied wordt gekenmerkt door een eigen dynamiek. Het reliëf werd gevormd door een complex geheel van factoren. Doordat de Maas in verschillende ijs- en tussenijstijden sedimenten afzette en ook weer erodeerde, ontstonden terrassen. De natuurlijke, noord-zuid georiënteerde steilrand overbrugt hier het hoogteverschil tussen het plateau, hoofdterras van de Maas, en het 40 meter lager gelegen zogenaamde terras van Eisden-Lanklaar. Het talud is sterk ingesneden door - meestal droge - valleien. De brede concaviteit aan de voet van de plateaurand werd gevormd door een pakket dekzanden, waarvan ook lokale accumulaties voorkomen op de terrassen en in de valleien. Plaatselijk werd het reliëf nog verder gediversifiëerd door zandverstuivingen en ontstonden duinen, meestal gefixeerd door naaldhoutaanplantingen. Het geheel geeft de indruk van een heuvelend landschap, waar soms stevig moet geklommen worden, vandaar de plaatselijke toponiemen Litzberg, Onder de Berg, Teutelberg. Het gebied is bovendien onderhevig aan mijnverzakkingen. In de omgeving strekken zich als een groene long het Mechels Bos en het Lanklaarderbos uit. Vooral dennenbestanden bezetten er bloksgewijs grote oppervlakken. Vanaf begin 20ste eeuw werden immers grote delen van de heide met naaldbomen beplant, om als stuthout in de mijn gebruikt te worden. In de zomer van 1976 brandde een gedeelte (circa 250 ha) van dit bosgebied af. Het werd niet herbeplant, waardoor spontane herbebossing plaatsvond en een gemengd bos van berken, dennen en eiken ontstond. In de omgeving komen ook wintereikenbosjes voor onder de vorm van hakhout, beperkte struwelen, houtwallen en afzonderlijke stoven, als schaarse, autochtone restanten van een vroeger voorkomende bospraktijk. Op het plateau werd reeds in de 19de eeuw heide tot landbouwgrond ontgonnen vanuit de Saanhoeve en de hoeve van het thans verdwenen kasteel Litzberg. Beide zijn sindsdien gewijzigd en verbouwd. Zij liggen langs de Hoeveweg, die voor de aanleg van de Boslaan de verbindingsweg van As naar het Maasland vormde. Ook hier is de grootschalige ontginning herkenbaar in de blokvormige percelen, die eveneens veelal met naald- en loofhoutbossen bezet zijn. Hier en daar komen nog heiderestanten voor. Zogenaamde windelstenen markeerden de grens tussen de heidegebieden van de verschillende gemeenten. Aan de waterrijke gronden van de vennen op het plateau en ook bij de Teutelberg werden bewoningssporen uit het Mesolithicum en het Neolithicum terruggevonden. Het charmante stationnetje van As met de bijhorende installaties, als monument en dorpsgezicht beschermd, wordt thans beheerd door de vzw Kolenspoor. In september 2000 hadden er de eerste Limburgse Stoomdagen plaats. De spoorverbinding Genk - As - Maasmechelen werd toen geopend als toeristische spoorlijn.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶