Kasteeldorpen Voort en Gotem met Romeinse weg¶

Omschrijving¶

Voort, en ook Hendrieken, is gelegen in Droog-Haspengouw op de zuidwestrand van het massief van Borgloon, dat zich ruim 30 m verheft boven de schiervlakte ten zuiden van de lijn Heks, Bommershoven, Jesseren en Piringen. De Herkebeek of Molenbeek, één van de bovenlopen van de Herk, die de gemeente van zuid naar noord doorkruist, heeft hier een diep, asymmetrisch dal ingesneden. Behalve in de vochtige beekvallei en op de steilere hellingen vertoont de omgeving van Voort het traditionele, open uitzicht van de Haspengouwse akkerbouwstreek. Voort is dan ook een klein landbouwdorp, gedomineerd door het kasteel en enkele grote landbouwbedrijven. De nederzetting is duidelijk een valleirandsite, op de oostelijke helling van de beekvallei. Het stratenpatroon en het globale uitzicht van het dorp is in de loop der eeuwen nauwelijks gewijzigd. Ten oosten van de Herkebeek ligt de eigenlijke dorpskern aan de Benaetsstraat, waarlangs nog enkele boerderijen, en omgeven door boomgaarden. Ten westen ligt het park van het kasteel. Beide gedeelten worden ten zuiden begrensd door de rechtlijnige, voormalige Romeinse heirbaan Tongeren-Kassel. Het tracé maakt nog steeds deel uit van het huidige wegenpatroon (Romeinse Kassei) en bestaat grotendeels uit veldwegen. De naam Voort zou trouwens afgeleid zijn van het Germaanse furde, wat doorwaadbare plaats betekent. De Romeinse weg kruist hier immers de beek. Het onbebouwde, open akkerbouwgebied ten zuiden daarvan wordt doorsneden door de beekvallei met zijn vochtige beemden en, tegen Broekom, de Wijngaardmolen. Het uitgestrekte kasteelpark dat vrijwel de volledige vallei van de Herkebeek omvat, draagt bij tot de gaafheid van het landschap. Op de Atlas der Buurtwegen (1844) is het reeds aangelegd in Engelse stijl, de voormalige slotgracht omgevormd tot vijver. Enkele decennia geleden nog reikte de grote vijver tot aan de Romeinse Kassei. Tengevolge van grondwaterwinning is die echter droog gevallen. Thans is het kasteel omgeven door Engels park en een Franse tuin. Het bevat een aantal merkwaardige, oude bomen. Het kasteel, in classicistische stijl daterend uit de 2de helft van de 18de eeuw, werd in 1943 door brand verwoest. Het werd niet heropgebouwd, zodat alleen het oude poortgebouw (1590), de dienstgebouwen en kasteelhoeve met pachterswoning bewaard bleven. Langsheen het hele tracé van de Romeinse weg bevinden zich getuigenissen van het Romeinse verleden (o.a. restanten van tumuli en villa’s), waarnaar ook verschillende toponiemen verwijzen. Ten westen van Voort staat bovendien de Jenneboom op de grens met Gotem, Hoepertingen, Groot-Gelmen en Mettekoven. Verderop ligt het Hoepertingse gehucht Helshoven. Het is een klein hoopdorp van oude hoeven, nog omgeven door enkele boomgaarden en geflankeerd door de beemden in de vallei van de Herk. In 1254 werd er een gasthuis met kapel voor doortrekkende pelgrims opgericht, later vervangen door een kluis met kapel. Enkel de kapel met laat-gotisch uitzicht, een regionaal bekend bedevaartsoord, is overgebleven. Sinds de verfraaiing van de omgeving (beplanting, lindebomen, fruitbomen, omheining) kwam de kapel beter tot zijn recht. Stroomafwaarts op de Herk ligt de Engelingenmolen. Voor het overige wordt het uitzicht langsheen de Romeinse Kassei bepaald door een Droog-Haspengouws open field-landschap, waarvan de historische percelering deels verloren is gegaan door ruilverkavelingen. Even ten noordwesten van Voort vloeit de Motbeek, die ten oosten van Hendrieken ontspringt, samen met de Herkebeek. Het nederzettingspatroon van Hendrieken is dat van een klein hoopdorp. De belangrijkste straat is de Lambertusstraat, gekenmerkt door sterk verbouwde hoeven en banale nieuwbouw die in het naburige Voort overvloeit. Het kerkhof bij de kerk biedt een zicht op de vallei van de Motbeek. Op de noordwestelijke helling van de vallei van de Motbeek domineren weilanden en hoogstamboomgaarden in een kleinschalig landschap, op de zuidwestelijke dalhelling echter meer akkers en laagstammige fruitplantages. Verder noordwaarts situeert zich de Hulsberg, één van de hoogste punten van het massief van Borgloon. Op de top, waar thans het kasteel staat, was oorspronkelijk een kapel en kluis gelegen. Bij de bouw van het kasteel in 1882 werden die gebouwen afgebroken en heropgetrokken aan de voet van de Hulsberg. Daarvan is alleen de kapel (kapel van Loretto) bewaard gebleven. Het kasteel is een ruim gebouw in eclectische stijl, gelegen in een park in landschapsstijl; van de oorspronkelijke bomen resten nog een aantal exemplaren. Door zijn hoge ligging beheerst het kasteel de hele omgeving en is in alle richtingen van verre zichtbaar. De hele omgeving is trouwens erg attractief voor zachte recreatie. Talrijke fiets- en wandelroutes zijn er uitgestippeld. Bovendien zijn de hier voorkomende hoogstamboomgaarden van belang voor het behoud van oude en zeldzame fruitvariëteiten. Noordwestelijk van Voort doorkruist de Herkebeek Gotem, gelegen in het golvende overgangsgebied van Droog- en Vochtig-Haspengouw. Het landschap wordt er gekenmerkt door het gemengd agrarisch gebruik met fruitteelt, akkers en weilanden. De antieke weg Tongeren-Herentals-Antwerpen doorkruiste dit gebied. Ook het nederzettingspatroon van Gotem is dat van een klein hoopdorp, met een beperkte lintbebouwing naar en in de omgeving van de in 1819-20 aangelegde steenweg Sint-Truiden-Tongeren. De Gotemstraat is de oude kern van het dorp, waarlangs zich de kerk, de pastorie en het gemeentehuis bevinden. De oude hoeves bleven slechts fragmentarisch of volledig verbouwd bewaard. Een dreef verbindt de Sint-Dionysiuskerk met het kasteel Fonteinhof. Samen vormen zij het historisch centrum van het dorp. Het kasteel groepeert een herenhuis met dienstgebouwen en stallingen (in Maaslandse stijl) rond een rechthoekig erf en herbergt een fruitverwerkend bedrijf. Het is gelegen langs de Herkebeek, omgeven door vochtige alluviale weilanden met populierenaanplantingen en verruigde graslanden.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶