Vallei van de Wimp en de Grote Nete te Herenthout¶

Omschrijving¶

De ankerplaats ‘Vallei van de Wimp en de Grote Nete’ is gelegen op grondgebied van de gemeenten Herenthout en Itegem (Heist o/d Berg) in de Zuiderkempen. De begrenzing wordt gevormd door ‘Kruiskensberg’, de Merodese bossen en het centrum van Herenthout in het noorden, de Itegemse Steenweg in het oosten en zuidoosten, de gemeentegrens en Hooiweg in het zuiden en tot slot de Bevelsesteenweg in het westen. Op de kaart van Ferraris uit 1777 zien we duidelijk de relatie tussen het grondgebruik en de landschapsstructuur. Zo onderscheiden we beemden in de valleien van de waterlopen, akkers omgeven door houtkanten of hagen op de hogere gronden en boscomplexen in de buurt van het reeds vermelde ‘kasteel van Herlaar’. Het zuidoosten van de ankerplaats betreft op dat moment een groot heidegebied. Bijna een halve eeuw later (Vandermaelen, 1854) is, op de omzetting van het heidegebied naar naaldbossen na, maar weinig aan het landschap veranderd. De grootste wijzigingen in het gebied, gebeurden waarschijnlijk na WOII met de omzetting van de beemden naar bemest weiland, de vestiging van atypische bewoning, e.d. Kasteel Herlaar, ook wel ‘Hof ten Hove’ genoemd, is de voormalige residentie van de heer van Herenthout. Algemeen wordt aangenomen dat dit dubbel omgracht waterslot in oorsprong teruggaat tot het einde van de 13de eeuw. Het huidige uitzicht in traditionele bak- en zandsteenstijl met sterke neotraditionele aanpassingen zou echter het resultaat zijn van een verbouwing in 1704 en een aantal ingrepen in de tweede helft van de 19de eeuw. De neotraditionele dienstgebouwen uit de 19de eeuw zijn voormalige stallingen en een koetshuis, thans echter verbouwd tot appartementen en garages. Net buiten de binnenste omgrachting van het kasteel ligt de O.-L.-Vrouw-Hofkapel, een georiënteerde slotkapel waarvan de eerste vermelding teruggaat tot 1494. In de omgeving van het kasteel ligt op de Wimp het molenhuis met watermolen en de aansluitende molenaarswoning. Van oudsher maken zij deel uit van het feodale complex van het kasteel van Herlaar. Het molenhuis werd opgetrokken in traditionele bak- en zandsteenstijl. Voor de boog van de radruimte, ter overbrugging van de Wimp, werd gebruik gemaakt van natuursteen, waarboven het jaartal 1477 wordt vermeld. Het molenwerk zelf bestaat uit een spaarvijver, het eigenlijke sluiswerk met natuurstenen stijlen, een houten lossluis en een houten maalsluis. De molen, van het onderslagtype met een groot houten rad, is de enige molen in de Antwerpse Kempen met een bewaard, traditioneel ‘Kempens’ waterwiel, zij het in fragmentarische toestand. Het is bovendien de enige watermolen in de Kempen waarvan het binnenwerk, dat volledig in hout is, nagenoeg geheel teruggaat tot de 17de eeuw. De bijhorende en recent aangepaste molenaarswoning gaat terug tot de tweede helft van de 19de eeuw. In de onmiddellijke omgeving ligt nog een molensteen met jaartal 1672. De natuurwetenschappelijke waarde van deze ankerplaats wordt in de eerste plaats bepaald door de oude, goed ontwikkelde loofbossen met hun kenmerkende flora, alsook door de structuurrijke en botanisch waardevolle graslanden met verlandingsvegetaties en relicten van zuur laagveenmoeras. De combinatie van de vochtige vegetatietypes en de rijpe bossen biedt ideale habitatmogelijkheden voor tal van zeldzame en minder zeldzame broedvogels, alsook voor amfibieën en zoogdieren. De afwisseling in dit landschap met de verschillende waterlopen met hun valleien, restanten van de oude perceelsstructuur en wegenpatroon, oude bossen, broekbossen, dreven en hooilanden weerspiegelt duidelijk de geschiedenis van dit gebied sinds de 18de eeuw. De opvallende reliëfverschillen en de variatie in begroeiing doen een structuurrijk landschap ontstaan, waarin open en gesloten vegetaties elkaar afwisselen. De kasteeldreven die het landschap doorkruisen, zorgen, samen met de bomenrijen, voor filterwerking. Aangevuld met het eerder vermelde bouwkundig erfgoed, vertegenwoordigt dit valleigebied dan ook een belangrijke esthetische en ruimtelijk structurerende waarde. Teneinde de eigenheid van dit gebied in de toekomst te bewaren, dienen nadelige antropogene invloeden als atypische bebouwing, recreatieve infrastructuur, e.d. te worden vermeden.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶