Kasteel van Leeuwergem¶

Omschrijving¶

Het kasteeldomein van Leeuwergem, bij Zottegem gelegen, behoort tot de belangrijkste 18e eeuwse realisaties van Vlaanderen. Behalve om het kasteel is het domein vooral bekend om zijn park, waarin de klassieke ‘Franse’ tuin, met een voor België uniek looftheater, overvloeit in een romantisch ‘Engels’ park. Het domein van Leeuwergem lit voor het grootste deel op het grondgebied van Elene, enkel het meest zuidelijke deel van het ruime 32 ha grote park bevindt zich in Leeuwergem. Nochtans wordt het complex sinds de Middeleeuwen vermeld al ‘van Leeuwergem’. De verklaring hiervoor houdt verband met de wijziging in de bezitsstructuur van de domaniale rechten over Elene en Leeuwergem in de loop van de 11e e n 12e eeuw. In die tijd kwam het domaniale Neerhof van Elene in het bezit van de heren van Zottegem, die reeds de heerlijkheid Leeuwergem al allodium in eigendom hadden. Sindsdien werd het Neerhof, dat als de zetel van de domaniale en heerlijke rechten over Elene en Leeuwergem fungeerde, steeds het ‘hof van Leeuwergem’ genoemd. Toen in de buurt van dit Neerhof in de 15e eeuw voor het eerst een kasteel werd bebouwd, werd dit het ‘kasteel van Leeuwergem’ genoemd, een naam die tot op vandaag behouden bleef. De Molenbeek, die via Elene en Velzeke te Roborst in de Zwalm vloeit, draineert dit drassige areaal. In de eerste helft van de 15e eeuw bouwden de heren van Elene en Leeuwergem naast het Neerhof een upperhove. Van dit eerste kasteel, waarschijnlijk een middeleeuwse burcht, is enkel bekend dat het zich omstreeks 1600, na de godsdienstoorlogen, in een deplorable toestand bevond. In 1625 werd een tweede kasteel gebouwd. Rond 1764 zou er een opnieuw een kasteel gebouwd zijn (over de datum is geen eensgezindheid) in Lodewijk XV- stijl. Leeuwergem is een copie van het kasteel Bellevue in de Parijse voorstad Meudon. De tuinaanleg van de laatrococotuin (1763-1775/85) gebeurde overeenkomstig de wens van de bouwheer. Er hoogte van de centrale ingang van het domein werden aan beide zijden van de centrale as vier graspartijen aangelegd. Vanuit het kasteel snijdt de zuidelijke hoofdas in de richting van het park de grote rechthoekige vijver precies doormidden. Deze richt zich via een grashelling en een kleine waterval naar de hoger gelegen sfinxenvijver. Regelmatig ingeplante lindebomen omgorden het brede wandelpad of de laan ronde grote rechthoekige vijver en de sfinxenvijver. Het park is samengesteld uit acht symmetrische opgestelde bosquets. De eerste vier bevonden zich ter hoogte van de vijverpartijen, maar slechts drie kregen een volwaardige uitbouw, aangezien het Neerhof grotendeels de ruimte ter hoogte van de eerste oostelijke bosquet innam. Ter hoogte van het tweede oostelijke bosquet werd het looftheater ingericht. Een halfronde grashelling vormde de overgang naar de vier achterliggende bosquets. Hier waren aan de oostelijke zijde twee diagonaal aangelegde paden naar het middenpunt gericht, terwijl in de westelijke bosquets in het middelpunt een stelsel van lanen in de vorm van het Sint- Andrieskruis telkens een ronde of ovale ruimte of vijver lag. In de bospartij achter dit geometrisch aangelegde terrein mondde de doorlopende hoofdas uit in een rotonde. Na 1775 kende de klassieke tuin van Leeuwergem nog een uitbreiding met het ‘grand canal’ en een ‘patte d’oie’. Op de noord-zuidas kwam een 120m lange rechtlijnig kanaal tot stand met in het midden en octogonale verbreding en als sluitstuk een grote rotonde. Die vormde het beginpunt van de ‘patte d’oie’ of de ganzenpoot: een driedelig divergerend stelsel van lanen door de bospartijen heen. De centraal noord- zuidlaan leidde naar een rechthoekige, met bomen afgezetten bosquet met daarin een bassin, en eindigde in een rotonde in de vorm van een amfitheater als tuingarnituur. Het daarin geplaatste ronde tempeltje bood door zijn hoogteligging een mooi uitzicht op het park. Bij de tweede fase van de parkaanleg te Leeuwergem kwam de romantische tuin in twee stappen tot stand. De aanzet gebeurde kort voor 1785 en nam het volledige areaal ten westen van de centrale laan van de enkele jaren voordien aangelegde ‘patte d’oie’ in beslag. De nieuwe Engelse stijl werd gebruikt bij de aanleg. De slingerende padenstructuur, de aanleg van kunstmatige heuvels en kronkelende waterlopen- waaronder de serpentine- met eilandjes in de bron- en waterrijke bospartij rechts daarvan, getuigen daarvan. Na 1797 werd het zuidoostelijke deel volgens de nieuwe, romantisch normen aangelegd. De twee oostelijke bosquets naast het kanaal, die reeds op het einde van de 18e eeuw waren verbost, maakten vooraan integraal deel uit van de ‘Engelschen Bossch’. Later werd ten westen van het kasteel, de ‘zwanenvijver’ aangelegd. De overgang van de grote spiegelvijver naar de sfinxenvijver werd gewijzigd: de trappenconstructie en de hoekige aangelegde laan ruimden plaats voor een omlopende, halfcirkelvormige laan die geleidelijk het niveauverschil overbrugde. In de romantische tuin werd er in de zuidwestelijke hoek een stuk bos gerooid en omgevormd tot weiland. De latere aanpassingen hielden voornamelijk verband met beheer van de afwatering; onder meer door het dichtslibben van de grachten en afwateringsbuizen. De vijverstructuur in de westelijke bosquets bestaat niet meer omdat het terrein werd opgehoogd met het slib afkomstig van de uitgebaggerde spiegelvijver. De neoclaccisitische kerk van Leeuwergem is door een kerkhof, met muur en haag, omringd. Van de 12e eeuwse kerk bleef enkel het koor bewaard. In de 17e eeuw werd het koor aangepast. De huidige kerk dateert van 1834. Op het St- Eligiusplein staat ook nog een landhuis uit de 18e eeuw en de pastorij uit 1856. De neoclaccistische kerk van Elene dateert uit 1858-1863. De voormalige stenen beltmolen met houten roeden gaat tot 1762 terug. De windmolen heeft een bakstenen romp houdt nog goed stand ondanks alle vernielingen. De watermolen op de Molenbeek, met volledig ingebouwd molenaarshuis, is in een diepte aan de straat gelegen. De bovenslagmolen, met ingebouwd metalen rad, geeft een ontstaat dat tot voor 1775 teruggaat. Thans heeft het een gewijzigde fuctie: restaurant.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶