Gaasbeek, St.-Laureins-Berchem, Oudenaken en Elingen¶

Omschrijving¶

Het afgebakende gebied ligt ten oosten van Sint-Kwintens-Lennik en omvat de dorpskernen van Gaasbeek, Sint-Laureins-Berchem, Elingen en Oudenaken. De streek werd reeds ontgonnen in de Gallo-Romeinse periode. De vlakbij gelegen steenweg Asse - Edingen, ten westen van Sint-Kwintens-Lennik, volgt grotendeels de voormalige heerbaan naar Bavai. Tal van vierkantshoeven in de streek hebben een Frankische oorsprong. Een deel van de akkers op de hoger gelegen delen werden de laatste eeuw omgezet in weiden zonder dat de perceelsranden werden beplant. Hierdoor bleef het open karakter van de hoger gelegen delen bewaard. Populieraanplantingen verschenen pas de laatste 150 jaar op de nattere gebieden. Talrijke gehuchten zoals Elingen en Schamelbeek zijn pas vanaf het midden van de 19de eeuw ontstaan. In de bovenloop van de Molenbeek zijn nog enkele dijken te bespeuren van visvijvers die er op het einde van de 18de eeuw aanwezig waren. Naast talrijke bronnen komen in het gebied ook nog de Diepenbroekbeek, de Slagvijver, de Bosbeek, de Beisbeek en in het zuiden de Zuunbeek en de Kasteelbeek voor. Talrijke veldkapellen komen verspreid voor in het heuvelende landschap, dat ook talrijke holle wegen en taluds herbergt. Het kasteel van Gaasbeek werd ca. 1235 opgetrokken door de hertogen van Brabant, het was een op een hoogte ingeplante en volledig omgrachte burcht die weerwerk moest bieden tegen de dreigingen van de graafschappen Vlaanderen en Henegouwen. Ze was gelegen op de strategische westhelling van de Molenbeek. Het Land van Gaasbeek bestond uit verschillende parochies gaande van Dilbeek tot Sint-Pietersleeuw, Oudenaken en Sint-Laureins-Berchem. In de zeventiende eeuw werd het Land van Gaasbeek opgesplitst in 4 delen en na de Franse revolutie werd Gaasbeek een kleine gemeente. Het uitzicht van het dorp wijzigde niet veel meer sindsdien. Het is een landelijk dorp met een 16de kerkje, verbouwd in de 18de eeuw, een schandpaal op het dorpsplein, waar platanen en kastanjelaren staan, en verscheidene vierkantshoeves. De burcht onderging heel wat aanvallen en vernietigingen maar werd telkens terug hersteld meegaande met de architecturale wensen van die tijd, toch behield ze haar middeleeuwse aanleg. De ingrijpende restauratie uit 1887-1898, waarbij naar buiten toe het ontoegankelijke burchtkarakter werd versterkt en langs de binnenkoer het open residentieel karakter door middel van neogotische en neo-renaissance elementen werd benadrukt, behoort tot de belangrijkste realisaties van één van de toonaangevende figuren bij de ontwikkeling van de neo-Vlaamse Renaissance, namelijk de architect-decorateur Charles-Albert (1821-1889). Deze typische Viollet-le-Duc-restauratie waarbij de ontwerper op basis van een grondige archeologische kennis en een weloverwogen, persoonlijke interpretatie een zo authentiek mogelijke historische architectuur wou creëren, getuigt van de toenmalige restauratiefilosofie. De verhoogd aangelegde siertuin, waarvan het concept teruggaat tot de periode 1615-1632, vormt met zijn monumentale bakstenen ommuring en perron een uniek en goed bewaard voorbeeld van een op renaissance-voorbeelden geïnspireerde terrastuin met italianiserend karakter. Andere vernoemenswaardige elementen zijn het lustpaviljoen met de trappartij, de zogenaamde kapelaanswoning, de barokke Sint-Gertrudiskapel, het kruit- of poedermagazijn, de schuur en de triomfboog. Het kasteel en de tuinen staan open voor het publiek en op die manier een uitstekend idee kunnen krijgen over de 19 de eeuwse levenswijze van de adel. Een deel van de tuin is ingericht als educatieve moes- en kleinfruittuin. Het Waterhof ten noorden van de kern van Gaasbeek is in zijn huidige vorm een middelgrote vierkantshoeve met geplaveide binnenplaats. De benaming verwijst naar de vroegere oorsprong. Bepaalde delen stammen uit het begin van de 19de eeuw. Een aantal gebouwen werden vernieuwd in het midden van de 20ste eeuw. Het Baljuwhuis nabij het kasteel van Gaasbeek is een voormalig waterkasteel, gebouwd in het begin van de 17de eeuw en aangevuld in de 18de eeuw. Eind 19de eeuw werden de ringgrachten gedempt met de grond afkomstig van het afgraven van een nabijgelegen motte. Het nabijgelegen Neerhof, oorspronkelijk een langgestrekte hoeve uit de 18de eeuw, was afhankelijk van het Baljuwhuis. Ten zuiden van het Baljuwhuis ligt op een hoogte het “Bosselkenhof”, een gesloten hoeve met witgekalkte volumes rondom een geplaveide binnenplaats, stammende uit de 18de eeuw, maar met recente wijzigingen en bijgebouwen. Korter bij Sint-Laureins-Berchem ligt het Hof te Rammeken, een half-gesloten hoeve uit de 19de eeuw met een indrukwekkend boerenhuis, maar met een oudere oorsprong. Het ligt bij een viersprong van wegen, nabij een beek en een vijver. Ten oosten van Gaasbeek, op het grondgebied van Vlezenbeek, ligt het kasteel van Groenenberg, gebouwd in eclectische stijl op het einde van de vorige eeuw, met in een Engels landschapspark en aansluitend bij het domein van Gaasbeek. Zes grote lanen doorsnijden het park waarin ondermeer witte iepen en sequoia’s staan. Nog meer oostelijker ligt het Kasteel Nederlo, dat reeds in de 14de eeuw vermeld werd als Hof te Nederlo. Het gebouw heeft een L-vormige plattegrond, stamt uit de 16de eeuw en werd gerestaureerd in het begin van de 20ste eeuw. Het is omgeven door een bomenrijk domein met een vijver. De landschappelijke structuren van de omgeving van Sint-Laureins-Berchem en het dorp zelf zijn sinds Ferraris bijna niet gewijzigd. De gotische kerk ligt op de site van een Romaanse burchtkerk, van waaruit het kasteel van Gaasbeek zichtbaar was. Sint-Laureins-Berchem is een van de parochies dat dezelfde oppervlakte had als het hof, beide vielen samen tot na 1300. Klein nog landelijk gebleven straatdorpje op het interfluvium tussen de Molenbeek en de Beisbeek. Rustiek landelijk dorpje. Elingen is een typisch Pajottenlands dorpje dat deel uitmaakte van het Land van Gaasbeek. De meeste gebouwen werden in de 19de eeuw opgetrokken en herbouwd zonder dat de dorpsstructuur wijzigde.Elingen is een van de parochies die dezelfde oppervlakte had als het hof, beide vielen samen tot na 1300. Enkele vierkantshoeves zijn sfeerbepalend voor het landelijk uitzicht van de dorpskom. Tussen Elingen en Sint-Laureins-Berchem ligt een gesloten hoeve, genaamd de “Zwarte Molen”, gebouwd op het einde van de 18de eeuw. Stallingen en langsschuur werden in de 20ste eeuw vervangen tijdens het interbellum. De Zwarte Molen zelf is een bakstenen windmolen, gebouwd op het einde van de 18de eeuw. Enkel de zwarte, afgeknotte molenromp bleef behouden. Ten oosten van Sint-Laureins-Berchem ligt Oudenaken, een landelijk dorp met een kleine cincentratie rondom de vrij ruime dorpskerk, hetgeen aan het dorpssilhouet een eigen karakter verleent.Ten zuiden van Oudenaken stroomt de Zuunbeek, in de nabijheid ligt de Beisberg en de Herberg De Blauw. Ten westen van Elingen, tussen Sint-Kwintens-Lennik en Leerbeek, ligt het Hof te Bree-eik, genoemd naar het gelijknamige Pajottelandse geslacht. De hoeve wordt reeds vermeld vanaf 1406, heden is het een enorme gesloten hoeve met witgekalkte gebouwen van baksteen uit de 18de en 19de eeuw, gelegen temidden van uitgestrekte akkers. De gebouwen zijn gegroepeerd rondom twee geplaveide binnenplaatsen. Noordelijk hiervan ligt het Hof te Ielingen, eveneens een omvangrijke gesloten hoeve, waarvan de oudste kern teruggaat tot in de 18de eeuw. Tussen Gaasbeek en Sint-Kwintens-Lennik ligt Vijversele met een aantal grote hoeven. De grootste is een half-gesloten complex met gebouwen uit de 18de en 19de eeuw, gegroepeerd rond een smalle langwerpige binnenplaats. Het classicistische kasteel van Budingen, gelegen ten zuiden van Oudenaken, werd gebouwd in 1743 en werd in neoclassicistische stijl aangepast in 1896, kort nadat de baan Halle-Edingen werd aangelegd, zodat de vroegere verbindingsdreef met de aloude Brabantsebaan (Halle-Gaasbeek) buiten gebruik geraakte. Ten noorden sluit hierbij de kasteelhoeve aan, gebouwd in de 19de eeuw. Het kasteel wordt omgeven door een landschappelijk park en landbouwgronden die aansluiten bij het Hof te Wedem. In de omgeving stromen de Kasteelbeek en de Wedembosbeek. Deze laatste stroomt door het park, waar door opstuwing enkele vijvers ontstaan zijn.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶