| Ankerplaats ID: | A10004 |
|---|
‘Domein Oude Gracht’ is gelegen op grondgebied van de gemeenten Brasschaat en Kapellen in de Antwerpse Noorderkempen. De begrenzing van deze ankerplaats komt overeen met de grenzen van het voormalige ‘Bunge-domein’ (situatie begin 20ste eeuw) en wordt gevormd door de dichte bebouwing van Kapellen in het westen, het gehucht Hoogboom in het zuidwesten, Brasschaat in het zuiden en Maria-ter-Heide in het oosten. Het betreft een uitzonderlijk en gaaf bewaard landschapspark, rijk aan bouwkundig erfgoed. Domein ‘Oude Gracht’ omvat een centraal gelegen park in Engelse landschapsstijl, omgeven door hoofdzakelijk naaldbossen. Reeds bij Ferraris (1777) wordt Oude Gracht vermeld als een afwisseling van hoogstammige bossen en landbouwgrond, omgeven door heide. Op de historische kaart van Vandermaelen (1854) staat het kasteel Oude Gracht aangegeven, reeds omringt door een park. De huidige domeinstructuur is herkenbaar op de M.G.I.-kaart (1909), uitgezonderd de iets later uitgevoerde vijveraanleg. Het omliggende bos is sindsdien uitgebreid. Het domein kwam in haar geschiedenis in het bezit van verschillende families, maar het was de heer Bunge die het gebied in het begin van de 20ste eeuw maakte tot wat het nu is, inclusief het poloplein. Binnen de aanleg van het landschapspark vormen vooral de dreven, grachten en vijvers belangrijke ruimtelijk-structurerende elementen. In de noordoostelijke hoek zijn tevens de oude spoorlijn en de Antitankgracht opvallend. Verspreid over het domein liggen verschillende landhuizen en hoeves met bijgebouwen, die allen teruggaan tot het einde van de 19de of begin van de 20ste eeuw; soms bevatten ze wel een oudere kern. Ook te vermelden zijn het boswachtershuisje met kern uit de 18de eeuw en enkele opvallende paviljoentjes. De talrijke park- en landschapsstructuren als dreven, bomengroepen, vijvers, bruggetjes, e.d., aangevuld met de typische woningen en restanten van het verdwenen kasteel, vormen een schilderachtig, esthetisch aantrekkelijk geheel. De vegetatiekundige diversiteit en de hoge dendrologische waarde van het monumentaal bomenbestand maken het gebied tevens vanuit natuurwetenschappelijke oogpunt waardevol. De belangrijke rol van het domein als onderdeel van de verdedigingslinie in zowel WOI als WOII heeft haar sporen achtergelaten onder vorm van de antitankgracht in het noorden, vergezeld van talrijke bunkers. In de zuidwestelijke punt van de ankerplaats ligt het beschermde kerkje van Hoogboom (Parochiekerk van St.-Jozef), dat dateert uit 1871-1872. Domein ‘Oude Gracht’ is één van de eerder zeldzame stukjes groen binnen de dicht bebouwde omgeving van Kapellen, Brasschaat en Marie-ter-Heide. Aansluitend op de Antitankgracht, vormt het bovendien een onderdeel van een cluster van waardevolle landschappen in de Antwerpse Noorderkempen. Om het behoud van dit domein met als zijn waarden in de toekomst te verzekeren, dient zowel naar de aanleg van het landschapspark als naar het onderhoud van het bouwkundig erfgoed aan dacht te gaan.
De geleidelijke overgang van zand- naar lemige zandgronden met verschillende vochtigheidsgradiënten heeft een grote vegetatiekundige diversiteit tot gevolg. Het gebied heeft bovendien een hoge dendrologische waarde omwille van het monumentaal bosbestand. Tevens is het een belangrijk broed-, foerageer-, roest- en voedselgebied voor talrijke vogelsoorten een herbergt het een belangrijk aantal paddestoelensoorten.
De ‘Oude Gracht’ wordt reeds vermeld bij Ferraris in 1777. Op Vandermaelen (1854) wordt het kasteel ‘Oude Gracht’ vernoemd. De domeinstructuur is nog herkenbaar, hoewel het omliggende bosgedeelte in vergelijking tot het M.G.I. (1909) is uitgebreid. Het centrale gedeelte van het domein is een uitstekend bewaard voorbeeld van parkaanleg in Engelse landschapsstijl uit het begin van de 20ste eeuw. Verspreid over het domein liggen verschillende landhuizen en hoeves met bijgebouwen, die allen teruggaan tot het einde van de 19de of begin van de 20ste eeuw; soms bevatten ze wel een oudere kern. Ook te vermelden zijn het boswachtershuisje met kern uit de 18de eeuw en enkele opvallende paviljoentjes. Het neogotische kerkje van hoogboom , ingeplant aan de westelijke toegang van domein ‘Oude Gracht’, gaat in oorsprong terug tot een kapel uit de 18de eeuw. Het huidige kerkgebouw werd opgericht in 1871-1872.
Domein ‘Oude Gracht’ is een uitstekend voorbeeld van parkaanleg in het begin van de 20ste eeuw. De talrijke landschap- en parkelementen als dreven, boomgroepen, vijvers, bruggetjes, paviljoentjes, e.d. vormen een schilderachtig geheel temidden van een sterk beboste omgeving. De grote kleurvariatie in de vegetatie doet prachtige zichten ontstaan.
Het domein heeft zowel in de 1ste als de 2de wereldoorlog een belangrijke rol gespeeld als onderdeel van de verdedigingslinie en als centrum voor grootscheepse hulpverlening.
Binnen de aanleg van het landschapspark vormen vooral de dreven, grachten en vijvers belangrijke ruimtelijk-structurerende elementen. In de noordoostelijke hoek zijn tevens de oude spoorlijn en de Antitankgracht opvallend. Domein ‘Oude Gracht’ is één van de eerder zeldzame stukjes groen binnen de dicht bebouwde omgeving van Kapellen, Brasschaat en Marie-ter-Heide en aansluitend op de Antitankgracht is het deel van een cluster van waardevolle landschappen in het noorden van de provincie Antwerpen.
Engels landschapspark
paviljoen, botenhuis
Het vroegere kasteel werd in 1952 afgebroken. Een vervanging door een eigentijds en inpassend nieuw bouwwerk (dus geen villa of reconstructie) vormt geen probleem. Op het domein komen nog een aantal typische woningen en andere bouwwerken (o.a. bruggen) voor. Het behoud van dit patrimonium is uitermate gewenst en mag dan ook niet belemmerd worden.