Vallei van de Bruine Beek met kasteeldomeinen Berentrode en Zellaar¶

Omschrijving¶

De ankerplaats ‘Vallei van de Bruine Beek met kasteeldomeinen Berentrode en Zellaar’ is gelegen op grondgebied van de gemeenten Bonheiden en Putte en wordt begrensd door de Putsesteenweg in het noorden, het gehucht Harent in het oosten en de bewoning van Bonheiden in het zuiden en westen. Dit gebied zou deel uitmaken van de oorspronkelijke landbouwkern van Bonheiden en dus getuige zijn van een oude plattelandsgeschiedenis. Vast staat dat we binnen de grenzen van de ankerplaats heel wat historisch waardevol bouwkundig erfgoed aantreffen en dat de eerder kleinschalige landschapsstructuur en de aanwezigheid van plaggenbodems een weerspiegeling zijn van de landbouwpraktijken die hier in vroegere tijden zijn doorgegaan. Reeds bij Ferraris herkennen we de ankerplaats als een kleinschalig complex van bos, akker en weiland, rijk aan hagen, bomenrijen en dreven. Zowel het domein ‘Zellaar’ als ‘Berentrode’ zijn op de kaart aangegeven en benoemd. Opvallend is de gracht rond ‘kasteel Berentrode’. Ook enkele van de nu nog bestaande hoevecomplexen zijn op deze historische kaart terug te vinden. Bij Vandermaelen (1854) is er nog maar weinig veranderd. Wel worden de in het zuiden gelegen Krankenhoeve en Blijdenberghoeve, alsook de noordelijk gelegen Kleine Kathoeve en Kleine Krankenhoeve bij naam genoemd. Net ten oosten van ‘Kasteel Zellaar’ is ‘Kasteel Vredestein’ is op de kaart verschenen. Het samengaan van kleine percelen bos, akker en weiland zet zich in dit landschap door tot op vandaag. Wel is de oorspronkelijk open omgeving van de ankerplaats ondertussen ‘dichtgeslibd’ door bebouwing. De ‘Kasteeldomeinen’, alsook verschillende opvallende hoevecomplexen bleven mooi bewaard. Het ‘Kasteel Berentrode’ is een eertijds leengoed en tot slotjacht verbouwde versterkte hoeve met omgrachting en ophaalbrug, gelegen op het kruispunt van vier dreven. Het werd verbouwd tot drie landbouwerswoningen met een boomgaard en een omlopende weg volgens het tracé van de vroegere omgrachting. Het oudste gedeelte van dit gebouwencomplex werd opgetrokken in traditionele bak- en zandsteenstijl en gaat terug tot het begin van de 16de eeuw. Kasteel ‘Zellaar’ , gelegen in een bosrijk park, is een middeleeuws geïnspireerd kasteel van het einde van de 19de eeuw, met een donjon-achtige toren, en bijhorend koetshuis en paardenstal. Het oorspronkelijke kasteel, dat zeker terugging tot de 17de eeuw, werd op in de 19de eeuw gesloopt. ‘Kasteel Vredestein’ is vandaag de ‘Vredesteinhoeve’, een U-vormige, op het einde van de 20ste eeuw sterk aangepaste, afhankelijkheid van het voormalige kasteel. Verschillende hoeven in het gebied hebben ook reeds een zeer lange en soms bewogen geschiedenis achter de rug. Zo klimt de eerste vermelding van de ‘Blijdenberghoeve’ op tot het begin van de 16de eeuw, toen ze werd verkocht aan de ‘Mechelse Victorinnen van Blijdenberg’. In de schuur van de hoeve werden tijdens de Boerenkrijg van 1798 clandestiene vergaderingen gehouden en missen opgedragen. De ‘Kleine Krankhoeve’ werd voor het eerst vermeld in 1508, toen de reeds bestaande hoeve werd verkocht aan het Krankenhuis van het Mechels Begijnhof. Zij ontleende, net als de ‘Gote Krankhoeve’, haar naam aan deze instelling, doch bezat minder gronden dan deze laatste. Vandaag betreft het een gerestaureerde hoeve met een gekasseid erf, geflankeerd door een langgerekt woonstalhuis, mat aansluitend het wagenhuis, een bakhuis in een omhaagde boomgaard en een vrijstaande latrine. Een gedeelte van het bouwkundig erfgoed, dat de ankerplaats rijk is, is van veel recentere datum; We vermelden de Abdij van Bethlehem uit 1965, alsook de Parochiekerk St.-Ludwina, die werd opgericht na WO I ten behoeve van de ontstane bevolkingskern rondom de Putsesteenweg. Gelegen in de vallei van de Bruine Beek vertoont dit landschap een geleidelijke overgang van zand- naar zandleemgronden wat resulteert in een grote vegetatiekundige diversiteit op een relatief kleine oppervlakte. Broekbosjes, struwelen en ruigten zijn verweven met door houtkanten en knotbomenrijen omzoomde weilanden. Dankzij de afwisseling van bos met eerder open gebied, rijk aan kleine landschapselementen, heeft dit gebied een belangrijke functie als broed-, foerageer-, roest- en voedselhabitat voor talrijke vogelsoorten. Deze ankerplaats is een relict van een gesloten landschap, temidden van een sterk verstedelijkte omgeving. De lijnvormige landschapselementen en beekbegeleidende vegetatietypen zijn nauw verweven met het landbouwkundig karakter van het gebied. Opvallend in het geheel zijn de centraal gelegen Bruine Beek, het ‘Kasteel van Berentrode’, gelegen op het kruispunt van vier dreven en de opvallende, zuidwest georiënteerde dreef van het kasteel naar de kerk van Bonheiden. De kasteelparken en de prachtige oude hoevecomplexen dragen bij tot de hoge belevingswaarde van dit esthetisch waardevol landschap. Om het karakter en de eigenheid van dit gebied te behouden, moet een verdere inkrimping van de resterende open ruimte door verkaveling en bebouwing in de toekomst ten stelligste worden vermeden.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶