Vallei van de Poekebeek met kasteeldomein van Poeke¶

Omschrijving¶

Dit deel van de vallei van de Poekebeek strekt zich hoofdzakelijk op grondgebied van de gemeente Aalter uit. Centraal in de ankerplaats ligt het kasteeldomein van Poeke. De Poekebeek is in het kasteelpark rechtgetrokken. Door de omliggende gebieden meandert ze nog wat. De vallei van de Poekebeek ligt in een licht heuvelig gebied. De breedte van het alluvium varieert sterk van plaats tot plaats. Rond het alluvium liggen lichte verhevenheden, deze liggen onder akkerland. De hoeves situeren zich op de rand van de vallei, die door weiden is ingenomen, en de akkers. Het uitgestrekte kasteeldomein van Poeke blijft in zijn huidige vorm herkenbaar als een laat 19e eeuws adelijk landgoed met hier en daar een accent uit de 20e eeuw. Het is mogelijk dat de huidige site op een meerledige castraal motte- systeem teruggaat. Hoewel men voor de oorsprong van dit belangrijke historische site tot hoog in de 12e eeuw moet opklimmen, staat het buiten kijf dat vooral de 18e eeuwse cultureel- economische opleving in vorstelijk Vlaanderen dit kasteeldomein een duurzaam historisch profiel heeft bezorgd. In de Vroege Middeleeuwen was het versterkte kasteel van Poeke een waar bolwerk van ridderlijke gezanten uit het Vlaamse Graafschap, dat steevast vanuit Brugge werd bestuurd. De woonsite van de Heren van Poucke werd meermaals door strijdlustige Gentse opstandelingen bestookt, waardoor het na 1453 voor lange jaren in puin achter bleef. Het duurde bijna anderhalve eeuw vooraleer een vernieuwend adellijk initiatief zou komen. De familie de Preudhomme d’Hailly nam in 1597 de kasteelgoederen over en zou het vanaf die datum de Heerlijkheid Poeke meer dan twee eeuwen lang besturen en het kasteeldomein uitbouwen tot het middelpunt van hun steeds uitbreidende eigendommen. Het hoogtepunt was er in 1765. De geïsoleerde ligging van Poeke, de gestadigde afname van haar bevolkingsaantal en haar bestendig landbouwkarakter met voornamelijk pachthoven, waren er dan ook oorzaak van dat het adellijke machtsysteem tot na de Tweede Wereldoorlog vlot zou blijven functioneren. Het geslacht de Preudhomme d’Hailly was in de tweede helft van de 19e eeuw echter voorgoed over haar hoogtepunt heen en financiële moeilijkheden verzwakten haar positie zowel binnen als buiten het dorp, waardoor onder meer het kasteeldomein te Poeke in 1872 diende prijsgegeven. De familie Pycke de Peteghem kocht het kasteeldomein aan en domineerde het politieke leven in het dorpje Poeke. Het kasteeldomein doorstond beide wereldoorlogen maar de adellijke invloed doofde uit na het overlijden van de laatste barones in 1955. Vanaf 1977 werd het kasteeldomein eigendom van de gemeente Aalter en doet het voornamelijk als recreatiezone dienst. In de 18e eeuw, toen de aanbestedingen van allerhande bouwactiviteiten aan het toenmalige Rococo- kasteel van Poeke nog aan de gang zijn, duiken reeds aanwijzingen op die wijzen op een concrete aanpak van tuinarchitecturale plannen. Men had een symmetrisch concept in het achterhoofd waarbij ook rekening werd gehouden met het omliggende landschap. Naar alle waarschijnlijkheid werd in 1752, in aanvulling op een eng en reeds gedeeltelijk aanwezig drevenbestand, een axiaal drevenpatroon ontworpen. Doorheen het gedeeltelijk beboste domein achter het kasteel werden in deze periode zichtassen opengewerkt. In het radiale knooppunt van het drevenpatroon vervoegden zich blijkbaar tal van visuele relaties. Vanuit het knooppunt vertrok een brede centrale zichtas naar de achterzijde van het kasteel waar zich een uitgestrekt terras bevond. Andere dreven verschaften uitzichten op de omliggende dorpskerkjes van Poeke, Lotenhulle, Ruiselede en Aalter. De overige dreven in het kasteeldomein waren evengoed gericht op belangrijke artificiële elementen uit het omliggende landschap, zoals de korenwindmolen van Poeke en Lotenhulle en het Goed te Axpoele op Ruiselede, waar zich naast een windmolen ook een watermolen bevond. De silhouetten van de torenspitsen en windmolens waren over grote afstand in dit weinig reliëfrijke landschap te zien. In de periode voor de 19e eeuw waren deze duidelijk waar te nemen elementen signaturen, die naast hun eigenlijke functie ook de feodaliteit waarvan zijn deel uitmaakten, in het omliggende landschap symboliseerden. Het zorgvuldig ordenen van de dreven in een uitgekiend patroon, liet de Baron van Poeke toe zijn allesomvattende macht op een luisterrijke en creatieve wijze te manifesteren. Eind de 18e eeuw waren de verbouwingen aan het kasteel in sobere Lodewijk XV- stijl voltooid. Voor en achter het kasteel werd de tuin in klassieke tuinstijl naar Frans model uitgewerkt. Net als vele parken ging men in Poeke in de 19e eeuw vooral op de landschapsstijl verder borduren. Het sublieme concept van het verreikende axiale drevenpatroon hield tot het derde kwart van de 19e eeuw stand, waarna het, samen met een opmerkelijke reducering van het bosbestand gedeeltelijk leek weg te kwijnen. Dit is waarschijnlijk te verklaren doordat het domein in handen van een andere familie was gekomen die misschien door de houtverkoop en de nieuwe stukken verpachtbare gronden nieuwe inkomsten hadden. De rechtlijnigheid die vroeger de aanleg beheerste, werd doorbroken door de aanleg van enkele graslanden met gebogen omtreklijnen. De beslotenheid van het ‘nieuwe’ kasteeldomein werd mogelijk versterkt door een gevoelige inperking van het stervormige drevenpatroon en een drastisch uitbreiding van het bosareaal. De romantische stroming van het einde van de 19e eeuw vervaagde gedeeltelijk door de opkomst van een verregaand eclecticisme bij de aanvang van de 20e eeuw. De voortuin was in deze periode getransformeerd tot een voorbeeld van een neo- stijl die teruggreep naar de regelmaat van het Franse classicisme. De compositie van de tuin werd opnieuw rechtlijnig. Nog andere elementen getuigen van het nieuwe elan dat het domein op het einde van de 19e eeuw kreeg. Het koetshuis (waar vandaag het Natuur Educatief Centrum gevestigd is), de ommuurde moestuin, een tweetal broeikassen en een ruim hondenhok. De relatief laaggelegen bosbestanden kenden een zorgvuldig hakhoutbeheer met korte omlooptijden. Op de laagst gelegen vochtige graslanden in het kasteeldomein paste men een maaibeheer toe. Bij deze techniek werd de bodem op een afdoende manier verschraald door het betreffende perceel bij het begin van de zomer te hooien. De dreven waren niet enkele decoratief maar ze zorgden eveneens voor brand- en constructiehout. Het “Goed te Leurebroeck” is een hoeve die half omwald is. Er loopt een rechte populierendreef naar straat toe. De hoeve wordt in 1626 reeds vermeld. Het oud pachtgoed was deels een leen van Poeke en deels een leen van de heerlijkheid van Bellem en Schuurveld. Het boerenhuis heeft 1824 als jaaranker. Het “Goed te Vormezele” was een foncier van de gelijknamige heerlijkheid. De oudst bekende bezitter dateert uit de 15e eeuw. De heerlijkheid van Voormezele had een baljuw en zeven schepenen en ging af van de heerlijkheid Voormezele bij Ieper. Vroeger was het goed omwald, nu zijn er enkel maar restanten meer van over. Het huidige boerenhuis dateert uit de 18e eeuw. Het “Hof te Barel” werd in de 15e eeuw ook “Hof te Baarle” genoemd. Het was een leen van de heer van Nevel met vier achterlenen. De “Meulemeershoeve” heeft een kern die minstens tot de 18e eeuw opklimt. Aan de Molenmeersen, ten zuidwesten van de hoeve, komen graslanden voor die met knotbomen zijn afgeboord. De “Pluimstede hoeve” werd reeds in 1509 vermeld. Het woonhuis dateert uit ongeveer midden de 19e eeuw. De kerk van Poeke werd samen het plein ervoor, waar het voormalige gemeentehuis en een herberg opstaat, in de ankerplaats opgenomen. Het door het kerkhof omgeven neogotisch kerkje dateert uit 1842.

Landschapswaarden¶

Landschapselementen en opbouwende onderdelen¶